پیشینه تاریخی مبارکه
مُبارَکه شهری است در بخش مرکزی شهرستان مبارکه استان اصفهان ایران.
جمعیت این شهرستان ۱۷۰۰۰۰نفراست و از بومیان شهر و مهاجرانی که به خاطر صنعت به این شهر آمدهاند، تشکیل شده است. این شهر به خاطر وجود فولاد مبارکه، صنایع هفتم تیر، پلی اکریل، ذوب آهن و… و وجود صنایع و تولیدیهای کوچک و بزرگ در شهرکهای صنعتی خود یکی از بزرگترین قطبهای صنعتی ایران میباشد. ازجمله فنون و تخصصهای مردمان این شهر به پیشرفت در زمینه صنایع و خدمات مهندسی الکترونیک و ای تی میتوان اشاره کرد.
همچنین در ورزشهای مختلف از جمله فوتبال، تکواندو، وزنهبرداری و کشتی دومیدانی و… از شهرستانهای موفق ایران میباشد. قابل ذکر است این شهرستان بخاطر حسن همجواری در ساحل زاینده رود از طبیعت زیبا و زمینهای حاصل خیز برخوردار است. همچنین روستای سرارود یکی از باصفا ترین و زیبا ترین نقطه این شهرستان است. از مکانهای گردشگری مهم این شهر میتوان به قلعه تاریخی نهچیر اشاره کرد.
شهرستان مبارکه نگین سبز استان اصفهان یکی از شهرستانهای بسیار مهم فرهنگی، صنعتی و کشاورزی ایران در استان اصفهان است. مرکز این شهرستان شهر مبارکه است. این شهرستان دارای دو بخش و ۵ نقطه شهری به نامهای مبارکه، دیزیچه، طالخونچه، کرکوند، زیباشهر و ۳۴ روستا در قالب ۵ دهستان میباشد. این شهرستان در مجموع ۱۰۲۴/۵ کیلومتر مربع از مساحت استان اصفهان را شامل میشود.
شهرستان مبارکه در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی اصفهان، ۳۵ کیلومتری شمال غرب شهرضا و حدود ۴۵ کیلومتری شرق بروجن واقع شده است. همچنین این شهرستان از طرف شمال و شمال غرب به ترتیب با شهرستانهای لنجان (زرین شهر) و فلاورجان همسایه است. از دیدگاه جغرافیایی این شهرستان بین طولهای جغرافیایی ۱۳٬۵۱ تا ۴۸٬۵۱ وعرضهای ۴۵٬۲۹ تا ۲۲٬۳۲ شمال واقع شده است. ارتفاع این شهرستان از سطح آبهای آزاد ۱۶۷۰ متر و شیب عمومی زمین منطقه از سمت جنوب به شمال و از شرق به غرب میباشد. میانگین دمای این منطقه ۱۲ درجه سانتیگراد است و بادهایی که از سمت جنوب غربی میوزد باعث ایجاد تعادل در هوای آن منطقه میگردد. محدوده قانونی شهر در طرح جامع شهر مبارکه با درنظرگرفتن محلات اقماری (قهنویه، محمدیه، سرارود، دهنو، شیخآباد، اسماعیل ترخان و صفاییه) به میزان ۲۶۵ کیلومتر مربع و محدوده استحفاظی آن نیز ۷۶۰ کیلومتر مربع میباشد. از لحاظ قدمت آثار تاریخی با توجه به کشفیات گروه باستانشناسان از غارهای تاریخی قلعه بزی که مربوط به دوران پارینه سنگی است، این شهرستان پس از شهر کاشان رتبه دوم را در استان اصفهان به خود اختصاص داده است. بیش از پانصد اثر تاریخی شامل قلعههای تاریخی، مساجد و امامزادهها، خانههای قدیمی، برجهای کبوتر، برجهای نگهبانی، حمامهای قدیمی، سایتهای تاریخی، کوهها و آتشکده تاریخی، کتیبه و نقاشیهای صخرهای، قبرستانهای تاریخی و سنگ قبرهای قدیمی تشکیل دهنده آثار و اماکن تاریخی این شهرستان میباشد که ۲۱ اثر آن به ثبت رسیده است.
در این شهرستان بالغ بر چهارصد واحد صنعتی وجود دارد که از جمله مهمترین آنها میتوان مجتمع فولاد مبارکه، شرکت سیمان سپاهان دیزیچه، شرکت پلیاکریل اصفهان، شرکت قند نقش جهان، شرکت چینی زرین، ایران فرآوردههای نسوز، و… را نام برد.
در بخش کشاورزی عمدهترین محصولات این شهرستان برنج، گندم، جو، صیفی جات، و باغهای میوه از جمله گیلاس و هلو و زردآلو میباشد.
زاینده رود از کنار این شهر و از نزدیکی محلات درچه و سرارود و بداغ آباد میگذرد.
پارکهای ساحلی زاینده رود در کنار ساحل زیبای زاینده رود و در محله سرارود و پارک شهدای زینلی محل مناسبی برای استراحت و تفریح مسافران و اهالی این شهرستان میباشد.
شهرک صنعتی مبارکه در نزدیکی پلیس راه اصفهان-شیراز قرار دارد.
پیشینه تاریخی شهرستان مبارکه
در سالنامهای منتشره ۱۳۳۹ خورشیدی از طرف اداره فرهنگ لنجان علیا (مبارکه)، بنای این قصبه در عهد شاه عباس شروع شده و از بانوان صفویه مریم بیگم عمه شاه عباس در آبادی آن کوشیده و دیگر از بانوان نیز در تعمیر آن دخیل بودهاند در ابتدا نام آن امین آباد بوده مبارک نام غلام مریم بیگم زوجه احمدخان گیلانی چون مأمور آبادی بانوی خود گردید استخاره از قرآن نمود آیه (من شاطی الواد الایمن فی البقعه المبارکه) آمده از این روی مبارکه نام نهاده شد. مبارکه در اصل سرزمینی سبز و خرم است که از قدیم الایام مورد توجه بوده و به لحاظ موقعیت آب و هوایی مناسب تجمع بشر در آن باعث ایجاد تشکیلات جمعیتی شده است. بنای مبارکه در عهد شاه عباس صفوی آغاز شد ودر ابتدا به امین آباد شهرت یافت. نام امین آباد به واسطه خدمتی بود که امین السلطان وزیرشاه صفوی انجام داده بود واین نام حداقل تا اواخر قرن ۱۳ قمری به این محل اطلاق میشده است ،به پاس صداقت و حسن او قناتی نیز بنام وی احداث گردید. همین قنات موجب شد تا اولین طایفه ازپسران احمد{ احمد علیرضا بهرام علینقی بیگ (فامیل احمدپور که عمدتا "در محله قلعه زندگی میکنند و یکی از بزرگترین فامیلها در ایران هستند)} که از نژاد {فارس و بختیاری} بودند وامروزه اکثریت بومی مردم مبارکه بشمار میروند در این محل مستقر شوند و سپس در اطراف آن، حصار کشیده و دروازههایی نیز به منظور رفت و آمد در شهر تعبیه شد. چهار دروازه را میتوان به عنوان دروازههای اصلی بحساب آورد که یکی در شرق و دیگری در غرب و دو دروازه دیگر در شمال شهر قرار داشت.
قدیمیترین محلات شهر مبارکه عبارتند از: محله قلعه (داناشهر)، محله مختاریها، محله حیدرآبادیها، محله حاجیها، محله رسیها، محلات اقماری قهنویه، دهنو، محمدیه، شیخآباد، سرارود و اسماعیل ترخان.
- اسماعیل ترخان
براساس پژوهشهای استادسیدمصطفی مجردکه درمجلات کیهان فرهنگی دهه هفتاد نیزبه چاپ رسیده است اسماعیل ترخان منسوب به اسماعیل صاحب بن عباد دانشمند و وزیر مشهور ایرانی میباشد که لقب ترخانی نیز داشته است. (به نقل از: فرامرز میرشکار مبارکه، پژوهشگر)
- بارچان
کتیبه تختگاه (دوره شاه آبادی) بارچان حاکی از آن است که شاهان صفوی از منطقه برای شکار و اقامت استفاده مینمودهاند. این منطقه در زمان شاه صفی (ششمین پادشاه صفوی) شکارگاه بوده و قنات و قلعهای بنام «قلعه شکار» (صفی آباد) در آن احداث شده که اولین اثر انسانی بازمانده در آن است. آثار این قلعه تا چندین سال پیش وجود داشته و پیرمردان محلی از قول پدرشان ذکر میکنند که حدود ۱۳۹ سال پیش، ستونهای سنگی قلعه مذکور برای ساختن حمامی بکار رفته است و بنام حمام نو هنوز باقی است و واجد ارزش نگهداری میباشد. آسیاب مبارکه نیز دارای قدمت است.
مبارکه در گذشته دارای قلعههای مشهور دیگری همچون قلعه ابراهیمآباد، قلعه شاهزاده، قلعه جنت آباد، قلعه باقرآباد، قلعه علیآباد، قلعه نقیآباد، قلعه کمالآباد و مزرعه نصیر آباد بوده که متأسفانه بعد از سلطة افغانها بر اصفهان بر اثر هجوم آنان تخریب گشته و فقط قلعه سلیمانآباد باقیمانده که دارای برج و باروی محکمی بوده و امکان حمله افغانها به آن وجود نداشته است.
مبارکه به علت سرسبزی و خرمی و وجود چشمه سارهایی در اطرافش ییلاق عشایر بوده و در دوره قاجاریه بالا خص در طی حاکمیت ظل السلطان بر اصفهان مورد توجه بوده است. زندان ظل السلطان در اکبر آباد یکی از عناصر تاریخی بشمار میآید.
بطور کلی آثار باقیمانده در منطقه برخلاف وجود قلعههای متعدد نوشته بر سنگ قبر امامزادهها آسیابها و دیگر آثار به زمانهای دور مرتبط نمیشود ولی وجود طبیعت سرشار از زیبایی ولطافت زاینده رود نشانه سابقه بسیار طولانی منطقه است و پیدایش مزارع و آبادیها و مکانهای جمعیتی همزمان با قدمت طبیعت منطقه میتواند باشد.
سایر مناطق تاریخی
دیزیچه: به معنای دز، دژ و قلعه میباشد. از آثار تاریخی آن وجود امامزادههایی به نامهای شاهزاده سلیمان و محمد است.
طالخونچه: گفتهاند نام آن طالقان اصفهان بوده، سپس به طالخونچه و نهایتاً به طالخونچه تبدیل گردیده است. واژه طالخونچه ترکیبی از تال بعلاوه خونچه است. تال به معنای طبق فلزی است و خونچه به معنای طبق چوبیین کوچک که در آن شیرینی، میوه یا جهاز عروس گذارند و بر روی سر حمل کنند. احتمالاً در گذشته در آن طبقهای خونچه فلزی میساختند. این شهر دارای قلعه قدیمی با قدمت تاریخی است
محله قلعه یا داناشهر: محله قلعه به دلیل اینکه اولین طایفه ای بودند که در مرکز شهر مبارکه در نزدیکی مزرعه نصیر آباد مستقر شدند و ریشه فارس و بختیاری داشتند به منظور رفت و آمد و امنیت در اطراف خود حصارها و دیوارهای بلندی بنا کردند و دروازهها و برجهای مستحکمی ساختند به محله *قلعه* معروف شده است. اما به مرور زمان این بناها از بین رفته است؛ و اما اصطلاح (داناشهر) بخاطر این بوده که طایفه احمدپور تاحد زیادی به رضاشاه و محمدرضاشاه پهلوی علاقه داشته و اصطلاحا *شاه دوست* یا به زبان ترکی شاهسون بودند وعلاقه شدید به شاه داشتند و در مراسم جاوید شاه و سالگرد تاج گذاری محمدرضاشاه پهلوی در پایتخت حضور پیدا میکردند. روایت میشود که رضاشاه در سفر به این منطقه در دیدار با بعضی از بزرگان و ریش سفیدان دستور به ساخت حمامی بزرگ و تاریخی داده که هم اکنون این حمام مورد استفاده بعضی از اهالی شهر میشود؛ و باز محمدرضاشاه پهلوی در سفر خود برای بازدید و احداث چندین پروژه صنعتی در اطراف شهر مبارکه از جمله شرکت ذوب آهن اصفهان به بازدید از این شهر پرداخته و دستور ساخت چندین مرکز مهم، گاز کشی ،برق کشی ،لوله کشی ، آب رسانی شهری ،آسفالت کشی و … پرداخته است به همین دلیل از دیر زمان شاه دوستی در میان قلوب این مردم رایج بوده و معتقد بودهاند اداره مملکت باید به دست شاه باشد. در جریان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ همواره بعضی از مردم و جوانهای شهرستان مبارکه به خیابانها رفته و بر علیه شاه شعار میدادند در همین زمان بود که طایفهاحمدپور در مقابل تظاهر کنندگان ضد رژیم پهلوی ایستاده و شعار *جاویدشاه* سر میداند و در درگیریهای معتقد بودند اگر شاه از سمت خود استعفا دهد کشور رو به نابودی میرد و مخالف اداره مملکت با دین بودند. چند سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی بعضی از مردم و مسئولین بخاطر پیش بینی و صحت حرف این طایفه به ایشان لقب (داناشهر) دادند. یعنی کسانی که میدانستند و گفتند…
کرکوند یکی از شهرهای استان اصفهان در ایران است. این شهر در فاصله ۳۰ کیلومتری اصفهان و نیز دربخش مرکزی شهرستان مبارکهقرار دارد.
کرکوند از طریق اسکان یک قبیله کوچ نشین و به احتمال قوی در دوره مغول و بهدنبال اصلاحات غازان خان بوجود آمدهاست این مطلب را ساختار دستوری واژه کرکوندکه دارای پسوند اتصاف قبیلهای و عشیرهای است نیز تأیید میکند در اسناد و مدارک باقیمانده از دوره صفوی بویژه در طومار شیخ بهایی کرکوند با همین نام آمدهاست. شواهدی وجود دارد که مرکزیت این محل در اوایل دوره صفویه و پیش از آن در شمال محل فعلی در سمت غرب ده کهنه باغ معروف به باغ نواب بودهاست.
در سمت غرب با غ نواب که تا چندی پیش در سال قبل هنوز بعضی از سنگ مزارهای آن موجود بودهاست. تاریخ سنگها و موقعیت محل گویای برجسته خاندان صفوی بنام میرزا رضی نوه دختری شاه عباس اول میداند و او همان کسی است که به جرم تصرف در موقوفات بدستور شاه عباس دوم اموالش توقیف و خودش کور شد. خیرآباد ا… قلی خان یکی از محلههای کرکوند روستائی است که در دوره صفویه به همین نام موسوم بودهاست سیاهبوم در آن زمان رمضان آباد و باغشاه یکی از مزارع محله سورچه پائین از روستای دوره قاجار که تابع سمیرم و در اوایل دوره پهلوی خرو دهستان آشیان و تابع لنجان علیا بودهاست
کرکوند از نظر وضعیت آبهای سطحی، دائمی، موقتی و منابع آب زیرزمینی در شرایط مناسبی قرار داشت و این مسئله به نوبه خود در کیفیت کشاورزی آن تأثیر مثبتی داشت. زاینده رود به عنوان یک منبع دائمی قابل اطمینان مهمترین آنهاست که متأسفانه در سالهای اخیر با مشکل بی آبی مواجه شده که تمام کشاورزان با معضل بی آبی مواجه شده اندو منبع درآمد بیشتر آنها از طریق کشاورزی میباشد. اما منابع آبی موقتی دیگری نیز ناشی از ریزشهای جوی بر یک حوضه آبخیز به وسعت ۳۱۷ کیلومترمربع که از ارتفاعات غرب و جنوب شرقی این شهر سرچشمه میگیرد وجود دارد که این آبهای سطحی موقتی نیز پس از مشروب کردن بخشی از کرکوند از طریق دومسیل درشمال این شهر به زاینده رود میپیوندد.
جمعیت شهر کرکوندطبق آمارسازمان مدیریت و برنامهریزی در سال بالغ بر ۶۸۴۰ نفر و طبق آمار خانه بهداشت بالغ بر ۹۰۰۰ نفر میباشد درصد جمعیت باسواد این شهر ۸۴٫۹ درصد و این نسبت برای افراد لازم التعلیم ۹۸٫۷ درصد بودهاست. مردم از فرهنگ و روحیه اشتراک مساعی خوبی با یکدیگر برخوردارند. وجود مقبرهامامزاده حلیمه خاتون در این شهر از ویژگیهای دیگر آن میباشد که اهالی وجود آن را برای شهر و ساکنین موجب برکت و حفظ شهر در مقابل بلایای مختلف میدانند که متأسفانه کمتر رسیدگی تا بحال به ان شده است کتابخانه عمومی شهرکرکوندباجذابیت بسیارمطلوب ازویژگیهای فرهنگی این شهرمحسوب میگردد. شهر کرکوند متشکل از محلات کرکوند، سورچه پائین، خیرآباد، سیاهبوم و شهرک محمدیه با جمعیتی در حدود ۷۲۰۰ نفر در حاشیه جلگه سر سبز زاینده رود در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان و ۵ کیلومتری غرب شهر مبارکه و در بین ارتفاعات زاگرس شرقی مابین چاله سنندج به سیرجان بر روی طول جغرافیایی ۴۸٫۵۱ شرقی و عرض جغرافیایی ۲۲٫۳۲ واقع شده و از جنوب به مجتمع فولاد مبارکه، از غرب به شهرستان لنجان (زرین شهر) و از شرق و شمال به شهرستان مبارکه محدود میشود و عبور مسیر ترانزیتی گذرگاه غرب از مرکز این شهر میباشد.
نهچیر: دارای قلعه تاریخی ثبت شده آثار باستانی است و متعلق است به دوره قاجاریه. این قلعه خود از شش قلعه کوچکتر تشکیل میشده و مشابه قلاع فئودالی است با برج و باروی محکم و حیاطهای میان خلوت، اتاقهای تودرتو، بسترها، ارسیها، دالانها، هشتیهای ورودی و بادگیر که بعضاً به کمک آیینه کاری، نقاشی، تذهیب و گچبریها تزیین شدهاند.
قلعه آسیاباد: مربوط به دوره قاجار است و در چند کیلومتری شهرستان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۸۵۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
همچنین این قلعه به متراژ تقریبی ۶۰۰۰ متر مربع دارای دو درب اصلی وچهار برج نگهبانی میباشد
قلعههای موجود دردو روستای حسنآباد قلعه بزی و قلعه میرزا زمان نیز از جمله قلعههای تاریخی بشمار میآیند. دو قلعه نیز در شرق و غرب محله قهنویه است. این قلعهها حداکثر به حدود یک قرن و نیم قبل مربوط میشوند ولی از لحاظ شناخت معماری محلی و فضاهای مسکونی میتوانند واجد اهمیت باشد.
بر اساس تحقیقات بعمل آمده اصل بنا متعلق به دوره ساسانی و قبل از اسلام است که در دورههای بعدی بالاخص سلجوقیان تعمیراتی درآن بوجودآمده و مدتها در اختیار فداییان اسماعیلی بوده است و در نبرد بین اسماعیلیان و سلجوقیان بخشهایی از آن تخریب گردیده است.
ابن حوقل (قرن چهارم) مینویسد فاصله شهر خان لنجان تا اصفهان ۹ فرسخ بوده و شهری است کوچک و فراخ نعمت و پربرکت و ناحیه روستایی دارد. در این محل آبهای گوارا و درختان بسیار و شفتالوی خوب و لذیذ وجود دارد و در اینجا قلعه بزرگی است که گنجینه امرای آن روستا بوده و مشرف بر خان لنجان و نواحی آن تا نزدیکی اصفهان است. قلعه بزی یا قلعه خان لنجان: این قلعه در نزدیکی خولنجان واقع شده است و در محدوده روستای حسنآباد مبارکه قرار دارد. این قلعه از نظر شرایط فیزیکی، جغرافیایی شباهت بسیار به قلعه آتشگاه در ماربین دارد. قلعه به راههای مجاور رودخانه و دشتهای سرسبز اطراف اشراف داشته و دارای هسته مرکزی وسیع با بخشهای کوچکتری در نقاط بلندتر و سوقالجیشی بوده، دیوارهای بیرونی آن از سنگ و گل و در بعضی قسمتها از سنگ و ساروج ساخته شده و دیوارهای درونی بغضا با گچ و ساروج صقیلی شده است.
در ارتباط با خان لنجان مورخین مطالب بسیاری گفتهاند ولی برخلاف قدمت تاریخی خولنجان امروزه آثار قابل استنادی بجز قلعه بزی و قلعه یا کاروانسرایی متروکه، معروف به قلعه قدیم که درآن کشت وکار میشد و مسجد جامع و سنگ قبری به تاریخ ۵۶۸ هجری قمری چیز دیگری در آن باقی نیست.
زبان و گویش مردم شهرستان مبارکه
مردم شهرستان ایرانی اصیل، شیعه و فارسی زبان بوده که اکثرشان بومی و بعضی از آنها هم مهاجرینی هستند که معمولاً جهت اشتغال در صنایع شهرستان حضور دارند. زبان فارسی زبان اغلب مردم این شهرستان میباشد و در بعضی نقاط روستایی مثلدهسرخ (مبارکه) و بعضی از محلات شهر طالخونچه، علاوه بر زبان فارسی، زبان ترکی و گویش محلی رایج میباشد.
ويژگي هاي تاريخي و موقعيت فرهنگي