مسجد تاریخی میمه

 

جاذبه های گردشگری اصفهان

مسجد جامع میمه مربوط به دوره صفویه است و در شهرستان شاهین‌شهر و میمه، بخش میمه، شهر میمه خیابان فرهنگ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

alt

مسجد جامع میمه در استان اصفهان به خاطر سابقه طولانی بنا که در گذشته آتشکده بوده است، یکی از معروف‌ترین مساجد جامع ایران به حساب می‌آید. این بنا دوره‌های تاریخی زیادی را در عمر خود دیده است و به دلیل محراب سنگی خاص و منحصر به فردش شهرت زیادی دارد. این محراب به قدری با ارزش است که برای حفاظت بیشتر به موزه ملی ایران منتقل شده است. به خاطر قرار گرفتن در کنار شهر بزرگی مثل اصفهان،‌ در طول تاریخ این مسجد مورد بازدید بسیاری از افراد معروف قرار گرفته است که کمتر مسجدی مثل آن در کتاب‌های تاریخی دارای نام و نشان است. 

 درباره شهر میمه

میمه در شمال شهر اصفهان و در كنار جاده اصفهان به تهران قرار دارد. دشت ميمه بزرگ‌ترین زیستگاه آهوی اصیل ایرانی در خود جای داده و ارتفاع آن سطح دریا برابر با ۱۹۶۵ متر است. شهر ميمه مركز بخش ميمه و فاصله آن تا شهر مرکز استان یعنی اصفهان ۱۰۵ كيلومتر است. این شهر يكی از شهرهای تشكيل دهنده فرمانداری ميمه و شاهین‌شهر كه مركز فرمانداری آن در شهر شاهين‌شهر قرار دارد. جمعیت شهر میمه بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ در حدود ۵۴۴۹ نفر بوده است. این شهر به خاطر غذای محلی نان و ماست،‌ همچنین انگورهای خوش طعمش در کل ایران معروف است در. محله‌‌های قدیمی این شهر هم اکنون قناتی بنام مزدآباد (اهورامزدا آباد) وجود دارد که اثباتی بر قدمتی بیش هزاران ساله این شهر دارد. زبان مردم این شهر زبان (فارسی پهلوی) است که با لهجه خاصی صحبت می‌شود و جزو زبان‌های مرکزی ایران است.

مسجد جامع میمه

در این منطقه معروف است که در زمان ساسانی‌ها، خسروپرويز پادشاه ايران در دوران ساسانی همراه با لشگر خود از شمال ايران به طرف فارس می‌رود و در كنار مزرعه‌ای در میمه توقف می‌کند. پس از صرف انگور مزرعه به خاطر خوش طعمی آن را فراموش نمی‌کند. پس از رسيدن به فارس دستور می‌دهد كه تعدادی از اسرای جنگی را برای حفر قنات و ايجاد باغ‌های انگور به منطقه میمه ببرند. اسرا بعد از رسيدن به منطقه قناتی را حفر می‌کنند که آن را «مزدآباد» برگرفته از نام «اهورا مزدا» می‌گذارند و در كنار قنات، باغ‌های انگور زیادی ساخته می‌شود. این قنات به قدری با اهمیت است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

قنات مزدآباد

قنات مزدآباد با طول ۱۸ کیلومتر و عمق یکصد متر در قسمت‌های نزدیک به مادر چاه و دبی آب زیاد درست مانند یک رودخانه زیرزمینی است. 

پس از مدتی به خاطر کیفیت انگورهای حاصل از این منطقه،‌ اسم «می مه» يعنی «می خوب» را برای آن انتخاب می‌کنند. علاوه بر نظریه فوق درباره اسم ميمه، نظر ديگری هم وجود دارد. بعضی افراد عقيده دارند در منطقه آهو و بره‌آهو زيادی  وجود داشته است و هنوز هم این منطقه زیستگاه این حیوان زیبا به شمار می‌رود. در زبان اوستایی بره‌آهو را به خاطر توليد صدای «می می» با اسم «میمهمی» می‌شناختند که اسم میمه هم مخفف شده میمهمی است. یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های دیدنی این شهر،‌ مجسد جامع میمه است که به خاطر محراب زیبای سنگی آن شهرتی جهانی دارد. این محراب به قدری زیبا و منحصر به فرد است که به خاطر حفاظت بیشتر از آن، در موزه ملی ایران نگه داری می‌شود. در ادامه با این مسجد زیبا بیشتر آشنا شوید.

مجسد جامع میمه

بنای اصلی مسجد جامع میمه مربوط به دوران سلجوقی است،‌ ولی بنای فعلی آن در دوران زندیه و طبق نظر برخی از کارشناسان صفویه ساخته شد.

مسجد میمه

 ابن بطوطه جهانگرد عرب در سال ۷۲۷ هجری قمری از مسجد جامع شهر ميمه ديدن كرده است. اين جهانگرد معروف قرن هشتم هجری قمری بعد از بازديد مسجد جامع ميمه، آن را اين‌گونه توصيف می‌كند:

«مسافرت ما در زمين پهناوری آغاز شد كه از مضافات اصفهان بشمار می‌رود. در اين طريق نخست به ميمه رسيديم، روستايی نيك و دارای باغ‌های انگور و قنوات متعدد و مسجدی زيبا يافتيم كه نهر آبی از وسط آن جاری بود.»

بدلیل قرار داشتن شهر میمه در راه ارتباطی اصفهان به سایر شهرهای مهم ایران بزرگان زیاد دیگری هم از این مجسد بازدید داشته‌اند که از آن در سفرنامه های خود نقل قول کرده‌اند. ملا محسن فیض کاشانی درباره مجسد جامع میمه می‌گوید:

در طی سفری گذرم به مسجدی افتاد در قریه ای بنام میمه که بنظر می‌رسد با توجه به کتیبه بالای محراب، این مسجد زیبا یادگار آل‌بویه باشد. هنوز منبر شکسته و نیمه سوخته آن در گوشه‌ای دیده می‌شود. سنگ قبرهای اطراف مسجد تاریخی در حدود ۲۰۰ سال پیش را دارند.

 

در سال ۷۸۹ هجری قمری، تیمور لنگ برای تنبیه سلطان زین‌العابدین (حاکم وقت اصفهان) که به دعوت او اعتنایی نکرده بود از راه همدان به گلپایگان سپس میمه می‌رود. او در خاطرات خود می‌نویسد:

 مردم میمه قبل از ورود من و لشگریانم به میمه به استقبال من آمدند در منطقه‌ای که قرقچی نام داشت، آنها گوسفند و گاو قربانی و سپاه مرا تا مسجد همراهی کردند. قشون نماز را در مسجد جامع میمه که دارای بنای زیبا و دیدنی با درختان سرسبز و نهر آبی روان بود به جا آوردند.

بر اساس یک روایت تاریخی در زمان فرار اشرف افغان از دست نادر افشار گروهی از سربازان اشرف در مسیر فرار خود وارد میمه می‌شوند و تمام روستا را را غارت می‌کنند. آن‌ها حتی به افرادی که در مسجد پناه گرفته بودند هم رحم نکردند و مسجد را بر سر آنها خراب کردند. در بازسازی که در سال ۱۳۵۴ روی مسجد قدیمی صورت گرفت. استخوان‌های فراوانی که بصورت دسته جمعی در زیر خاک دفن شده بودند، پیدا شد که می‌تواند دلیلی بر راستی این روایت باشد.

مسجد جامع میمه

مسجد جامع میمه به خاطر قدمت زیادش،‌ در طول تاریخ تغییرات بسیاری کرده است. در نمای قدیمی محراب مسجد جامه میمه، به سمت قبله یک محراب قرار داشت که از جنس سنگی زیبا و حجاری و دور آن با  خط کوفی برجسته تزیین شده بود. اطراف این محراب هم نقاشی، گچ‌بری‌های و کاشی‌های زیبایی قرار داشت که در طول تاریخ تخریب شدند و تنها سنگ محراب آن باقی مانده‌ است. همانطوری که گفته شد،‌ این سنگ محراب برای محافظت بیشتر به موزه ملی ایران منتقل شده است. دور تا دور سنگ محراب گچ‌بری‌های زیبا با آیات قرآنی را بصورت گل و بته گچ‌بری شده بود که اصل آن‌ها تخریب شد، ولی به تازگی توسط میراث فرهنگی بازسازی شده است.

سر درب مسجد جامع میمه هم شهرت زیادی دارد. در قدیم این مسجد سردر زیبا و خوش طرحی با تزییناتی به خط کوفی روی کاشی فیروزه‌ای و ۲ گلدسته کوچک داشته است. در سال ۱۳۳۸ برای ایجاد خیابان امام حسین (ع) قسمت پایین یکی از مناره ها و سردر که از قدیم به یادگار مانده بود تخریب شد که در نوسازی‌های بعدی دیگر مناره‌ای ساخته نشد. درخت‌های این مسجد هم قدمتی تاریخی دارند. درخت «زبان گنجشک» مسجد جامع میمه کهن‌سال‌ترین درخت در منطقه و یکی از درختان کهن‌سال استان اصفهان بود که عمر آن به دوران امامت،‌ امام رضا (ع) برمی‌گشت. این درخت در ایمان و اعتقاد مذهبی مردم جای ویژه و ارزشمندی داشت.

مسجد جامع میمه

بر اساس آثار بدست آمده از حفاری‌های اطراف مسجد جامع، اسناد تاریخی مربوط به شهر و آثاری که از قبرستان زرتشتی‌های به جای مانده است، به‌ نظر می‌رسد که مسجد جامع میمه در قدیم آتشکده زرتشتی‌ها بوده است که بعدا مسجدی روی آن ساخته شد. البته سابقه تاریخی این بنا بسیار بیشتر از دوران ساسانی نیز  بوده است و بعضی از کارشناسان عقیده دارند که بنای اصلی آن عبادتگاهی بوده که بیش از ۲ هزار سال پیش مخصوص مراسم و آیین مذهبی بوده است. مسجدی که پس از فتح اعراب ساخته شده بود بیشتر حالت کوشک داشت و در زمان سلجوقیان تبدیل به مساجدی ۴ ایوانی شد. مسجد ۴ ایوانی معماری ویژه سلجوقی‌ها در طراحی مساجد بوده است. در عملیات حفاری در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در عمق یک متری ابتدا آجرهای سنگ فرش دوره صفویه و بعد در اعماق ۲ تا ۵/۲ متری یک محراب بسیار زیبا با گچ بری مربوط به زمان سلجوقیان و در عمق ۳ تا ۵/۳ متری خشتهای بزرگ مربوط به دوران ساسانی پیدا شد. این یافته ها شکی باقی نمی‌گذارد که این بنا ابتدا آتشکده و معبد زرتشتیان بوده است بعد از مسلمان شدن اهالی به مسجد تبدیل شد. سپس در زمان سلجوقیان بازسازی و در زمان صفویان مرمت شده است.

سبك معماری مسجد چهار ايوانی

ايوان‌های شمالی، جنوب و ساير ايوان‌های واقع در اضلاع شرق و غرب، مسجد را به شكل مسجدی چهار ايوانی در آورده بود. صحن مسجد كه وسعت زيادی نداشت هم چهار ضلعی بود و در چهار جانب ايوان‌ها قرار داشت. دیوارهایی در زوايای جنوب‌شرقی و شمال‌شرقی قرار داشتند که پنجره‌هایی در آن‌ها ساخته شده بود که به كوچه‌ی ‌كناری مسجد باز می‌شد. از اين دیوارها برای ایجاد فاصله بین فضاهای جانبی مثل مكتب‌خانه و محل اجتماع با اتاق ديده‌بانی و استفاده می‌شد. نماي داخلی مسجد بيشتر تزئینات آجری ساده بود كه در قسمت‌های تعميری آن گچ‌بری ساده و در بعضی قسمت‌ها گچ‌بری تزیينی داشت كه بیشتر آيات قرآن بود. كف ايوان‌ها از كف صحن کمی بلندتر بود. داخل ديوار ايوان‌ها گچ‌‌كاری ساده و نمای خارجی آن‌ها آجرهای برجسته بود. این مسجد از لحاظ سبک  معماری و تزئینات ایوان‌ها بسیار شبیه به مسجد زواره است چرا که طراح و سازنده آن‌ها در هر دو مسجد یک شخص بوده است.

ايوان شمالی

ايوان شمالی با همان سبك سلجوقی با اندک تغييراتی كه در گچ‌بری‌های آن در قرن نهم، دهم و يازدهم هجری قمری به ویژه در زمان حكم‌رانی حسن بهادرخان معروف به ازون حسن (‌فرمانروای میمه در زمان صفوی) همچنان باقی مانده است. در ايوان شمالی سکویی قرار داشت که حاکم‌های منطقه از آن در مراسم تعزيه‌خوانی و برای تماشای مراسم تعزيه استفاده می‌كردند. در گوشه‌ ايوان شمالی منبری منبت‌كاری وجود داشت كه مداحان روی آن می‌نشستند و روضه‌خوانی می‌کردند.

مسجد جامع میمه

ايوان جنوبی

ايوان جنوبی در اثر سيل و عوامل نامساعد جوی تخريب و به جای آن ايوانی ساخته شده كه سطح داخلی آن با تخته‌های چوبی تزیين شده بود. تخته‌های به كار رفته در اين ايوان با آيات قرآن و نقاشيی‌های زيبايی تزیين شده بود.

ايوان شرقی

در ايوان شرقی تغییرات زیادی صورت گرفته شد. درب اصلی مسجد جامع در زاويه جنوب‌شرقی اين ايوان قرار دارد. سر در اين قسمت مسجد دارای ۲ منار كوچك در بالا و تزیينات گچ‌بری بسيار زيبا در متن و دری منبت كاری بود. گلدسته خشتی آجری مسجد نيز در زاويه شمال‌شرقی اين ايوان به ارتفاع ۱۴ متر، ساخته شده بود. در كل، اين ايوان و دو سر درب زيبا و خوش‌حالت مسجد كه مزين به كتيبه‌های خط كوفی از كاشی فيروزه‌ای و گچ‌بری زیبایی بود به همراه اتصالات بناهای جنبی از نظر ساختمانی وضعیت ویژه‌ای داشت كه دل هر بیننده‌ای را جذب می‌کرد.

ايوان غربی

اين ايوان بصورت سايه‌بانی در جلو درب ورودی به صحن زير گنبد ساخته شده بودد ولی زيربنای اصلی آن به زمان سلجوقيان می‌رسد. در گذشته ساختمان صحن و بناهای اطراف آن طوری ساخته شده بود كه درب ورودی تمام حجره‌ها بطرف درب اصلی باز می‌شد. سكوهايی برای نشستن در ۴ طرف ديوارها ساخته بودند. مردم قدیم در اين حجره‌ها قرآن و سواد خواندن و نوشتن یاد می‌گرفتند. از شواهد پیدا است که در زمان‌های صفويه و قاجاريه از اين مسجد علاوه بر اِدای نماز جماعت، اجرای مراسم سوگواری و روضه‌خوانی به عنوان مكتب‌خانه نيز استفاده می‌شده است.

احترام و اراداتی كه اهالی ميمه و دهات مجاور نسبت به اين مسجد دارند اهميت خاصی به آن بخشيده است. بطوری كه آن‌ را نه تنها يک مكان مقدس و مكان ادای نماز است می‌دانند؛ بلكه از طرفی عقيده دارند كه اين مسجد شفاخانه است و حاجات گرفتاران را برآورده می‌كند. مردم محلی از نقاط مختلف اين منطقه برای تبرک و عرض ارادات به آن می‌آيند و هدايايی بعنوان نذری و خیرات به مسجد هدیه می‌دهند.

محراب مسجد جامع

در طرف قبله مسجد جامع محرابی وجود دارد كه در گذشته سنگی زيبا و حجاری شده بصورت كتيبه‌ای از خطوط برجسته كوفی آن را تزیين كرده بود. محراب و اطراف محراب مسجد بسيار زيبا پر از طراحی‌های نقاشی شده،‌ گچ‌بری و كاشی‌های نفيس و در کل تزیينات پيچيده و منحصر بفردی بود. این محراب كه در سال ۵۵۱ هجری قمری توسط ابوطاهر حسين بن غالی از اهالی كاشان ساخته شده بود.

میمه _ شاهین شهر _ شاهین شهرو میمه _ مسجد جامع میمه _مشاغل اصفهان _اصفهان _نیازمندیهای اصفهان