آنچه از شهرخوانسارباید دانست
خوانسار شهری است از توابع استان اصفهان، ایران. این شهر مرکز شهرستان خوانسار است. تاریخچه شهرستان خوانسار به پیش از اسلام می‌رسد. «خوان» به معنای چشمه و «سار» پسوند نشان دهنده کثرت است. در گذشته به علت کثرت چشمه‌های موجود در این منطقه این نامگذاری صورت گرفته است. مردم خوانسار لهجه خاصی ندارند، ولی دارای گویش مستقل خوانساری هستند که این گویش ریشه در زبان فارسی قدیم داشته و از قبل از اسلام در این شهرستان رایج بوده است. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت این شهر ۲۱٬۳۳۸ نفر بوده است. این شهرتوریستی دارای جاذبه‌های تاریخی و نیز طبیعی بسیار است،به طوری که بعنوان جاذبه گردشگری در سطح منطقه و استان شناخته می شود.
تاریخچه
تاریخچه شهرستان خوانسار به پیش از اسلام می‌رسد وجود آثاری از آتشکده‌ای به نام «تیر» و معبدی بنام «هیکل» در کوه تیر در حوالی روستای تیدجان و سنگ قبری به خط پهلوی در روستای قودجان دلیلی بر این مدعاست.
قدیمی‌ترین مدارکی که از سابقهٔ تاریخی خوانسار در دست است تاریخ مهاجرت دسته‌ای از قوم یهود به خوانسار و سرگذشت آنهاست که به زمان سلطنت کوروش بزرگ می‌رسد. مدارک و گزارش‌های مذکور در همدان محفوظ مانده است. یهودیان مهاجر به خوانسار در محلهای به نام جهودا (جیدا) زندگی می‌کردند و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران از خوانسار مهاجرت کردند.
در بعضی نوشته‌ها قدمت خوانسار به زمان اسکندر می‌رسد و معتقدند که اسکندر هنگام رفتن به اصفهان از آنجا گذشته است و یکی از میدان‌های جنگ اسکندر و داریوش سوم در منطقه‌ای بین خوانسار - کهرود و اصفهان بوده است. همچنین گفته می‌شود در زمان حمله افغانها به ایران اشرف افغان با سپاهی عظیم قصد تصرف این شهر را داشت ولی مردم این شهر ماه‌ها در مقابل او مقاومت نمودند و ناچار از محاصره شهر دست کشید.
خوانسار پس از اسلام، در قلمرو حکومت امویان، عباسیان، طاهریان، صفاریان، دیلمیان، سلجوقیان، و خوارزمشاهیان قرار داشته است. در اوایل سده ۷ ه.ق مغولان این ناحیه را گشودند و خرابی‌های بسیار به بار آوردند. پس از آنها تیمورلنگ به مرکز ایران، از جمله خوانسار تاخت و چپاول و کشتار زیادی کرد. خوانسار، در دوران صفوی از مراکز مهم علم، ادب و صنعت بوده است. پادشاهان صفوی توجه ویژه‌ای به این ناحیه داشته‌اند و به خاطر همین توجه هنرهای دستی و کارگاهی در این شهر گسترش یافته است. بنای مدرسه مریم بیگم صفوی از سوی همسر شاه تهماسب نیز به پیشرفت فرهنگی این دیار افزود.
در عهد صفویه و در حمله افاغنه به اصفهان و سپس خوانسار، مردم سرزمین خوانسار با لشکر افاغنه توافق کردند که وارد شهر نشوند و در مقابل پرداخت ارزاق به آنها، کتاب‌ها و نسخ علمی را که افغانها از اصفهان غارت کرده بودند از آنها بگیرند. یکی از این کتب ارزشمند، قرآنی خطی است که تا این اواخر باقی بود و به «قرآن پاسنگی» معروف شده بود.
در دوران قاجار خوانسار مورد توجه بوده و حاکمان بزرگی که بعضی از آنان عنوان وزارت هم داشته‌اند، به حکومت خوانسار منصوب شده‌اند.
نام خوانسار به صورت‌های کانسار، کانیسار، خنسار، خونسار و در نهایت خوانسار بوده که به معنی چشمه‌سار است. خوان به معنای چشمه و سار پسوند نشان دهنده کثرت است. در گذشته به علت کثرت چشمه‌های موجود در این منطقه این نامگذاری صورت گرفته است خان، خانی و خُن در فارسی به معنی چشمه است.
بعضی بر این باورند که خوانسار کوچک شده خوانسالار، یعنی سفره دار، سفره چی و آشپزباشی سلطان است. عده‌ای نیز این واژه را مخفف خون ساربان دانسته و منشأ آن را کشته شدن ساربانی در این محل، توسط دزدان می‌دانند. همچنین عده‌ای با توجه به این که خان به معنی شأن عسل و به بیان دیگر مکان تولید عسل هم است، این نام را محل تولید عسل تعبیر کرده‌اند.
زبان خوانساری
گویش یا زبان خوانساری از زبان‌های ایرانی مرکزی و شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی غربی شمالی و بالاخره شاخه‌ای از زبان‌های هند و اروپایی است. سازمان یونسکو به دلیل کاهش شدید گویش‌وران این زبان به دلیل مهاجرت از خوانسار یا نفوذ رسانه‌ها، آن را از جمله زبان‌های در حال خطر اعلام کرده است. مردم خوانسار لهجه خاصی ندارند، ولی دارای گویش مستقل خوانساری هستند که این گویش ریشه در زبان فارسی قدیم داشته و از قبل از اسلام در این شهرستان رایج بوده است.
جغرافیا
شهرستان خوانسار دارای یک بخش مرکزی و سه دهستان به نام‌های چشمه سار، کوهسار و گلسار و دارای ۱۸ روستا می‌باشد. میزان کل اراضی شهرستان خوانسار شامل زمینهای زراعی و باغی، ۹۰۰۰ هکتار می‌باشد که از این سطح ۶۳۰۰ هکتار زیر کشت محصولات زراعی و ۲۷۰۰ هکتار باغ است. عمده محصولات زراعی شامل گندم، جو، علوفه، سیب زمینی، حبوبات و عمده محصولات باغی شامل انگور، گردو، بادام، آلو و سایر هسته دارها است.
جغرافیای انسانی
طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ جمعیت شهر خوانسار ۲۰٬۴۹۰ نفر بوده‌است که در سال ۱۳۹۰، به ۲۱٬۳۳۸ نفر (۶۶۵۵ خانوار) افزایش یافته‌است. طبق سرشماری ۱۳۹۰، ۴۹٫۴٪ جمعیت این شهر را مردان و ۵۰٫۶٪ جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند.
جغرافیای طبیعی
خوانسار در عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۱۳ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی در ناحیه‌ای نه چندان دور از کویر مرکزی ایران در فاصله حدود ۱۵۰ کیلومتری شمال‌غرب شهر اصفهان واقع شده‌است.
خوانسار شهری است خوش آب و هوا با ارتفاع ۲۲۵۰ متر بالاتر از سطح دریا و پوشش گیاهی متنوع اعم از گردو و سرو و درختان میوه همچون آلو و سیب و باغات متنوع به همراه تعداد نه چندان زیادی زمینهای کشاورزی و پوششی از گل‌های لالهٔ سرخ و لاله واژگون که لاله‌های واژگون آن معروف هستند.
متوسط بیشترین دمای هوای خوانسار در گرمترین ماه تابستان به ۳۱ درجه سانتی گراد می‌رسد و متوسط دمای شبانه روز در همین ماه بیست و چهار درجه سانتی گراد است. بهار خوانسار با شکوفه زدن درختان، تابستان معتدل و خنک و پاییز نیز با هفت رنگ شدن طبیعت زیبایی خاص خود را دارند. در زمستان سرمای نسبتاً زیاد آن دلنشین و همراه با ریزش انبوه برف است.
در فصول سرد سال دمای هوا تا ۲۰ درجه زیر صفر کاهش می‌یابد و در گرمترین روزهای فصل تابستان درجه حرارت به ۳۸ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد و درجه رطوبت نسبی ۲٫۳۲ می‌باشد.
محله‌ها
محله‌های خوانسار شامل صفائیه، چشمه آخوند، محله دوراه، محله بالا (رئیسان، سرچشمه، شهرک، موریزان)، ارسور، وادشت، پایتخت (بیدهند-جوزچه- سونقان- چهار باغ) کوی کتابچی‌ها و باب سلطان، مالگاه و پایتخت، قودجان، بابا سلطان، تیدجان، سنگ شیر، هرستانه، بالاده (سردشت) است.
حمل و نقل
تاکسیرانی
شهر خوانسار فاقد سیستم اتوبوس داخل شهری بوده و حمل نقل مسافرین در شهر فقط به وسیله سازمان تاکسیرانی خوانسار می‌باشد.
پایانه مسافربری
پایانه مسافربری جدید شهر خوانسار با مساحت شش هزار مترمربع و با زیربنای ۸۰۰ مترمربع در سال ۱۳۹۲ افتتاح شد.
بهداشت و درمان
بیمارستان فاطمیه در سال ۱۳۵۲ با نام بیمارستان امدادی فاطمیه با زیربنای ۲۵۰۰ متر مربع افتتاح شد، در سال ۱۳۷۵ نیز ۴۸۰۰ متر به زیربنای این بیمارستان افزوده شده است.بیمارستان فاطمیه خوانسار با ۶۴ تخت بیمارستانی وچهار تخت مراقبت‌های ویژه و درمانگاه و آزمایشگاه مجهز تنها بیمارستان فعال خوانسار است. این بیمارستان در بین بیمارستانهای کمتر از ۱۰۰ تحت، دارای رتبه درجه یک استانی است. علاوه بر بیمارستان فوق، مرکز درمانی شهید بهشتی نیز در ۶ طبقه احداث شده است.
علاوه بر مراکز گفته شده، مراکز بهداشتی درمانی روستایی شهدای خم پیچ، شهید منتظری و مرکز ویست و مرکز بهداشتی درمانی شهری بیدهند نیز فعالیت دارند
گردشگری
گردشگری طبیعی
گلستان‌کوه
گلستان‌کوه منطقه‌ای است دیدنی در جنوب شهرستان خوانسار در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر خوانسار، این منطقه سرسبز و بسیار خوش آب و هوا و دارای شرایط ییلاقی مناسب می‌باشد. در فصل بهار سرتاسر منطقه گلستان کوه پوشیده از گون‌های گزانگبین و پیاز وحشی (موسیر) و انواع گل‌های زیبا که ازآن جمله می‌توان گل‌های لاله، اشک مژگان، انواع لاله‌های سرنگون، لاله بیشه زار، لاله آتشی، لاله کوهی را نام برد. این گلها درمیان بوته‌های گزانگبین وحتی به روی صخره‌ها می‌رویند و خاصیت داروئی نیز دارند، اوج زیبائی این منطقه از فروردین ماه تا اواسط خرداد ماه می‌باشد.
کوچه باغ‌های خوانسار
شهر خوانسار نماد کامل یک باغ شهر در ایران و استان اصفهان می‌باشد. درختان بالای خیابان‌ها به شکل یک طاق سبز و تونلی سبز ساخته است. هوای پاک و لطیف و نشاط‌انگیز و سایه دلنواز درختان همواره بروی رهگذران گسترده می‌شود. اکثر منابع آب آن بصورت چشمه است ۴۵۰ چشمه جاری در داخل شهر یکی از عوامل سرسبزی و زیبایی این شهر شده که سالانه گردشگران و دوستداران این طبیعت را جذب می‌کند، اما متأسفانه در چند سال اخیر خشکسالی موجب خشک شدن بسیاری از این چشمه و آسیب زیاد به باغات خوانسار شده است.
محله‌های پایتخت، وادشت، صحرا
این سه محله اکثراً به صورت باغ می‌باشند و مناظر بسیار زیبا و هوای پاک برای مردم ایجاد می‌کند.
پارک ملی سرچشمه
یکی از مراکز تفرجگاهی و گردشگری خوانسار سرچشمه خوانسار یا پارک سرچشمه خوانسار می‌باشد. این پارک با وسعتی حدود ۱۵ هکتار در جنوب شهر خوانسار و در دامنه کوه خوانسار قرار دارد. پارک ملی سرچشمه در طول سال و در فصول مختلف پذیرایی میهمانان و گردشگران زیادی از شهرهای استان و دیگر نقاط کشور می‌باشد. این پارک به دلیل وجود چشمه‌های آب متعدد از جمله چشمه مرزنگوش - چشمه شترخون- چشمه پیر که در جنب آرامگاه شیخ اباعدنان قرار دارد از طراوت و زیبائی خاصی برخوردار است. همچنین وجود جنگل انبوه از درختان مختلف در دامنهٔ کوه و محلهای استراحت و سکوهای مخصوص مسافران و میهمانان بر جاذبه طبیعی این پارک زیبا افزوده است. چشمه اصلی این پارک ضمن افزایش بر زیبائی پارک تأمین کننده آب کشاورزی خوانسار بوده و نهرهای ۱۱ گانه خوانسار از آن بهره‌مند می‌شوند. این پارک به عنوان منطقه نمونه گردشگری برگزیده شده است. میانگین ورود گردشگر به این پارک از ابتدای اردیبهشت تا پایان شهریور در روزهای عادی هفته، حدود سه هزار نفر و در ایام تعطیل بیش از ۱۲ هزار نفر است و با توسعه فضای پارک سرچشمه میزان ورود گردشگر به این منطقه ۳ تا ۴ برابر افزایش خواهد یافت. لازم است ذکر شود منطقه نمونه گردشگری سرچشمه خوانسار در سال ۸۹ با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان محوطه سازی شده است.
چشمه مرزن گشت
این چشمه آهکی در پارک ملی سرچشمه خوانسار با جوشش آب از حفره‌ها و لابه‌لای سنگ‌ها میزبان گردشگران شهر خوانسار می‌باشد. این چشمه به رودخانه شهر خوانسار می‌پیوندد و از آن ۴۰ لیتر در ثانیه آب برای سیراب کردن زمینهای کشاورزی و استفاده مردم برداشت می‌شود. چشمه مرزنگشت در دل کوه‌های مشرف بر جنوب غربی خوانسار واقع شده است.
آب این چشمه به همراه سایر چشمه‌ها از میان شهر جریان می‌یابد و آب‌های شرقی به هم می‌پیوندد و تشکیل رودخانه خوانسار را می‌دهند.
کوه و غار هیکل
کوه هیکل در فاصله ۵ کیلومتری خوانسار قرار دارد. این کوه که پیکر دو سرباز را نشان می‌دهد و به همین خاطر به کوه هیکل خوانده می‌شود. شرایط خاص تکتونیکی منطقه، وجود حفره‌ها و دودکشهای فراوان که به گویش محلی‌ها چاه‌های نفس کش زمینند توجه ساکنین منطقه را سالها جلب کرده است. که از لحاظ ساختار درون یک گسل شکل گرفته و شکافی درعرض با رطوبتی بالا و دمایی بین ۱۴ الی ۱۶ درجه سانتیگراد دارد، این غار از عمق ۱۲۰ به پایین سنگ نهشته‌هایی زیبا و خاصی دارد از جمله ریمستون، آنتودایتهای بسیار نادر، استلاگتیت‌های بسیار کوچک و در انتها دندان سگی‌های بسیار زیبا و همچنین پاپ کورن (رسوب) را می‌توان به وفور مشاهده کرد. غار مذکور غاریست بسیار فنی و ریزشی و نیازمند استفاده از امکانات خاص غارنوردی با توجه به نحوه توسعه این غار، وجود شکاف و درزه‌های بسیار همراه با دودکشهای فراوان احتمال وجود شبکه بزرگی از غار در زیر زمین دارد که مستلزم بررسی و تحقیقات علمی بیشتر است. عمق ۱۹۱متر و چاه ۱۷۰ متری، اولین غار چاهی استان اصفهان و دومین غار چاهی کشور است.
غارهای طبیعی
به علت کوهستانی بودن وجود غارهای طبیعی کوچک و بزرگ امری طبیعی است، معروفترین غار در سطح این شهرستان در جنوب شرقی شهر به نام «اشکافت» است که دارای دهانه حدود ده متر و از جنس آهکی است همچنین در ۵ کیلومتری غار اشکافت غار کوچکی همانند یک اتاقک هست که در دهانه آن بر اثر عمل فرسایش ستون عظیمی شبیه به پیکر یک انسان ایستاده با کلاهی لبه دار به وجود آمده است.
سایر مکان‌های دیدنی
همچنین علاوه بر موارد فوق می‌توان به این موارد هم اشاره کرد:
- تونل سبز خوانسار (خیابان امام خمینی - حد فاصل میدان ۲۲ بهمن تا میدان امام خمینی)
- مجتمع تفریحی شهید فیاض بخش (انتهای بلوارنماز- جنب دانشکده ریاضی و کامپیوتر)
- مرغه دربند (خیابان شهدا - بلوار جانبازان- شهرک شاهد-شهرک اندیشه- کیلومتر ۱۵ جاده خوانسار- بویین میاندشت)
گردشگری تاریخی
امامزاده احمدبن محمدبن علی النقی
بالغ بر۱۰۰۰ هزار سال قدمت دارد. درطول زمان بنای آن با تغییرات زیادی مواجه بوده و قسمتهایی ازآن باسبک معماری جدید مرمت و بازسازی شده است. در داخل حرم ضریحی زیبا و با ابعاد ۳×۲ روی سنگ مزار قرار گرفته که در سال ۱۳۶۳ ساخته شده است و اضلاع دیوارهای جوار ضریح تا سقف به طرز هنرمندانه‌ای آینه کاری شده است. این بقعه متبرکه دارای کتابخانه و موزه می‌باشد. درحال حاضر به همت هیئت امناء و باکمک مردمی طرح بازسازی امامزاده جهت گسترش فضای سبز و اسکان و پذیرایی مسافران همچنین بهسازی و بازسازی محوطه و آزادسازی زمینهای همجوار آغازشده و باتوجه به اینکه این امامزاده هیچ گونه موقوفه نداردبه اعتبارات وکمکهای عمرانی دولت نیازاست.
باباترک
بقعه «امامزاده محمود» معروف به «باباترک» که نسب ایشان با چهار واسطه به علی النقی می‌رسد. در عهد صفویه این بقعه با ۱۲ ترکه (Tarke) بهسازی و توسعه یافت و در سال‌های اخیر یک آب‌انبار تاریخی نیز در این محل کشف شده است. محل این بقعه در خیابان سیزده محرم است.
امامزاده سید صالح
بقعه امامزاده سید صالح قصیر پشت هفتم موسی کاظم می‌باشد، ساختمان نوساز آن با زیربنای ۴۰۰۰ مترمربع وبه همراه اجرای طرح بازسازی و بهسازی و طرح فضای سبز آن درسالهای اخیر صورت گرفته است. هم چنین خرید و نصب ضریح جدید، آینه کاری داخل حرم و کاشی کاری کتیبه امامزاده به نحو زیبایی انجام شده و اجرای ادامه طرح بهسازی و آزادسازی زمینهای اطراف درحال انجام است. این امامزاده در بلوار سردار صادقی در بیدهند قرار دارد.
مسجد جامع خوانسار
در اطراف میدان سپاه مسجد جامع خوانسار معروف به «مسجد چهارراه»، قرار دارد که در عهد صفویه بازسازی شده است. این مسجد با مساحتی حدود سه هزار مترمربع و گچبری‌های بسیار نفیس، فاقد گنبد است و تنها دارای یک گلدسته کوچک سه متری است. اثر تاریخی مسجد دری چوبی است که درب شمالی مسجد است و منبت کاری ظریف و پر ارزشی دارد. محراب آن از جمله صنایع هنری بسیار ظریف است.
خانه ابهری خوانسار
خانه ابهری در زمان قاجار توسط سید محمد باقر ابهری، بنا شده است و در نقاشی یکی از اتاق‌ها در جبهه شمالی قطعه شعری نوشته شده که به حساب جمل تاریخ (۱۲۷۸هجری قمری) را نشان می‌دهد. مساحت بنا با حیاط مرکزی ۸۰۰ متر مربع است که در دو اشکوبه ساخته شده است. این خانه در میدان سپاه- خیابان سیزده محرم- کوچه زورخانه پوریای ولی قرار دارد.
مدرسه مریم بیگم صفوی (همسر شاه طهماسب)
این مدرسه در سال ۱۱۰۶ هجری قمری مقارن سلطنت شاه سلیمان صفوی ساخته شده و سپس به دست میرزا محمد تقی خان مرمت شده است. این مدرسه حدود ۱۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی به همت سید حسین علوی مرمت شد. این مکان به نام «حوزهٔ علوی» نیز مشهور است. در این مدرسه شخصیت‌های بزرگی تدریس یا تلمذ کرده‌اند، از جمله میرزای قمی، صاحب قوانین الاصول و محمدرضا گلپایگانی. نقل است روح‌الله خمینی نیز مدت شش ماه در این مدرسه از عرفان و حکمت آخوند ملا محمد علی حکیم استفاده کرده‌اند.
مقبره باباپیر (شیخ ابا عدنان قریشی)
مقبره باباپیر در استان اصفهان و شهرستان خوانسار و در شمال شرقی پارک سرچشمه خوانسار قرار دارد، شیخ اباعدنان قریشی معروف به بابا پیر یکی از عرفای به نام قرن هفتم هجری اهل شهر خوانسار بود. شیخ اباعدنان قریشی (باباپیر) پایه‌گذار مذهب شیعه جعفری در شهرهای اصفهان، بروجرد، لرستان، نهاوند و خوزستان می‌باشد، به غیر از شیخ اباعدنان ۶ تن دیگر از مشایخ و عرفاً نیز در بقعه شیخ اباعدنان قریشی (مقبره بابا پیر) شهر خوانسار مدفون اند. مقبره دارای گنبد دو پوش و نمای خارجی منشوری است که قاعده آن دوازده ضلع است.
تپه آریایی‌ها
این تپه واقع در روستای رحمت‌آباد در ۳۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان خوانسار قرار دارد که مربوط به دوره آریایی‌ها و قدمتی حدود ۸هزار سال است. این تپه تاریخی به دلیل زندگی اقوام پیشین در غارهایی که در دل این تپه تاریخی کنده شده شهرت دارد. در زیر این تپه تاریخی اغلب غارها که محل زندگی انسان بوده به هم وصل است و هنوز آثاری از درب‌های سنگی و … در این تپه موجود است.
پل ساسان
پل ساسان در شمال شرقی روستای تیدجان خوانسار قرار دارد. این پل یکی از پل‌های عظیم قدیمی خوانسار است. طول دهانه پل، ارتفاع آن و پهنای بنا بیش از هشت گام است. در مورد وجه نامگذاری آن اطلاع دقیقی در دست نیست. سنگ نوشته‌ای که در بنای پل بکار رفته است در سیل عظیم مرداد ماه ۱۳۶۶ از بنای پل جدا شد و در چند صد متری شمال آن یافت شد که بخشی از آن شکسته شده است بر اساس حجاری‌ها موجود بر روی سنگ تاریخ بنا و بانی ساخت آن ذکر نشده است.
بازار قدیمی
درشهر خوانسار درگذشته سه بازار بزرگ بنام بازار بالا، بازار پلگوش و بازار دو راه وجود داشته که دو بازار آن کماکان دایر است و بازاریان در آن به عرضه خشکبار و تنقلات محلی اشتغال دارند.
از دیگر نقاط می‌توان به قبرستان قدیمی شرقی خوانسار، پل ساسان، مسجد رئیسان، منطقه سد باغکل، تپه تاریخی ویست، چندین خانه تاریخی، تونل عبور آب منطقه جنگاه و قبرستان قدیمی ارامنه دوشخراط مقبره دخترون بکر (در بلوار سردار صادقی - بیدهند) اشاره کرد.
موزه
موزه مردم‌شناسی خوانسار در خیابان آیت ا… خوانساری - قبل از میدان سپاه قرار دارد.
گردشگری فرهنگی
تعزیه
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های گردشگری شهرستان بعد فرهنگی آن می‌باشد هر سال در شهرستان خوانسار (روستای قودجان) در حسینه حضرت عباس مراسم تعزیه برقرار است، تاریخچه این مراسم در حدود ۳۰۰ سال است. این مراسم با شکوه به مدت ۹ روز در ۲ نوبت بعد ازظهر و شب‌ها با حضور هزاران نفر از مردم و شخصیت‌های مختلف جامعه از سراسر ایران به اجرا در می‌آید. همچنین علی لاریجانی در سال ۱۳۹۱ از اجرای مراسم تعزیه حسینیهٔ حضرت ابوالفضلِ قودجان واقع در شهرستان خوانسار بازدید کرد.مساحت حسینیه قدیمی قودجان حدوداً ۶۲۰ مترمربع بوده است که در سال ۱۳۵۸ به علت کثرت شرکت کنندگان در این مراسم از ساختمان قدیمی خود تبدیل به ساختمان فعلی شد. اکنون حسینیه حضرت عباس قودجان حدود ۵۰۰۰ متر بنا دارد و با حساب سالن‌های مجاور حسینیه که جهت اسکان میهمانان وشرکت کنندگان ساخته شده است. مساحت کلی این حسینیه به ۱۰۰۰۰ متر می‌رسد شکل ظاهری حسینیه کاملاً با حسینیه‌های سنتی مطابقت دارد و صحنه آن صحنه‌ای میدانی است.
محرم
شهر خوانسار یکی از شهرهای مذهبی استان اصفهان می‌باشد که هر ساله در ایام محرم و صفر مراسم‌های ویژه‌ای در این شهر برگزار می‌شود. از جمله حرکت دسته‌های شترسوار و اسب سوار برای یادآوری حرکت کاروان حسین بن علی و برپایی تعزیه در طول ایام عزاداری به ویژه در ماه صفر و در روستای قودجان از رسوم ویژه عزاداری این شهرستان است. شروع مراسم در خوانسار از ششم محرم تا دوازدهم محرم می‌باشد.
هتل و مهمانسرا
خوانسار دارای یک هتل سه ستاره به نام هتل زاگرس می‌باشد که درمهرماه۱۳۸۲ کلنگ احداث آن بر زمین زده شد و در اردیبهشت ۱۳۹۰ افتتاح شد. این هتل دارای ۸۴ اتاق و سوئیت و ۲ جفت تالار عقد و عروسی (۴ سالن) و امکانات تفریحی و ورزشی می‌باشد.
همچنین «مهمانسرای پدری» و «مهمان‌پذیر جهانگردی خوانسار» نیز دو مهمانسرای دیگر این شهرستان اند. این هتل با موقعیتی استثنائی در دل طبیعت خوانسار و در دامنه رشته کوه‌های زاگرس و در مجاورت پارک زیبای سرچشمه و با چشم‌انداز بسیار زیبا می‌باشد.
سد باغکل
ساخت سد مخزنی باغکل از سال ۱۳۸۰ به طور جدی پیگیری شد. در سال ۱۳۸۴ عملیات اجرایی این پروژه آغاز شد و در بهمن ماه ۱۳۸۹ آبگیری گردید. این سد در کیلومتر ۲ جاده خوانسار اصفهان، بر روی رودخانه باغکل احداث شده است.
طول تاج سد ۷۴۰ متر، عرض تاج ۱۲ متر، ارتفاع تاج از کف دریاچه ۶۰ متر، سر ریز آن در ۵۰ متری و گنجایش مخزن آن شش میلیون متر مکعب آب می‌باشد. علاوه بر آب رودخانه فصلی باغکل که به سد ریخته می‌شود، آب خروجی پارک ملی سرچشمه هم توسط ۵ پمپ پرقدرت آب مازاد رودخانه خوانسار را به سد پمپاژ می‌کنند. در این عمل آب بسیار زیادی که در همه ایام سال (خصوصاً زمستان و پاییز) هدر می‌رفت با طی مسافتی در حدود ۲۰ یا ۳۰ کیلومتر پس از گذر از کوه‌ها و تپه‌ها بطور پیوسته و شبانه‌روزی به سد ریخته و ذخیره می‌شود
هسته سد از جنس خاک رس هست که با آزمایش‌های گوناگون از کوه‌های پیرامون سد مورد استفاده قرار گرفت. سنگ‌های مورد استفاده در سد هم از کوه‌های اطراف با بارها انفجار حاصل شده و در سد به کار رفته است. پیمانکار این پروژه قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌باشد.
اقتصاد
سوغات و محصولات
عسل
عسل خوانسار یک فراوردهٔ طبیعی است که در ایران شهرت بسیاری دارد. افراد بسیاری در این شهر به پرورش زنبور و تولید عسل اشتغال دارند. وجود گیاه گون زمینه را برای پرورش زنبور عسل و تولید عسل انگبین مساعد نموده است. سالیانه بیش از۳۵۰ تن عسل از کلنی‌های زنبور عسل برداشت شده و به تمام نقاط کشور و سایر کشورها ارسال می‌شود.
گز
گز، یکی از محصولات بومی خوانسار است که با درصدهای مختلفی از شهد گز انگبین تولید و ارائه می‌شود. گز از عصاره و شهدی به نام انگبین یا گز انگبین است که از درختچه‌ای به همین نام یعنی گز انگبین (گیاه) در نواحی خوانسار و برخی نواحی چهارمحال و بختیاری به دست می‌آید. عامل تولیدکننده شهد گز انگبین حشره کوچکی بنام پسیل است. این حشره تقریباً به اندازهٔ پشه است و روی ساقه یا برگ‌های گیاه گز انگبین خانه می‌سازد. سپس از شیرهٔ پروردهٔ این گیاه تغذیه کرده و شهد تولید می‌کند.
فرش ویستی
خوانسار صاحب یکی از اصیل‌ترین فرش‌های ایران به نام ساروق است که در روستای ویست شهر خوانسار بافته می‌شده است. این فرش به صورت ذهنی بافت می‌باشد و درآن از گره‌های ایلیاتی و رنگ‌های روناس طبیعی استفاده می‌شده است.بافت این فرش که قدمت ۲۴۰ ساله دارد تنها در روستاهای ویست، ارجنک و کهرت خوانسار بافته می‌شود. هم اکنون این فرش در حال طی کردن مراحل ثبت در آثار ملی است
سایر محصولات
گردو، بادام و آلو از سایر محصولات باغی با تولید بالا و سوغات خوانسار هستند. همین‌طور ترخینه و تنباکوی خوانسار که شهرت زیادی دارد و از نوع طبیعی تنباکو می‌باشد. تنباکوی خوانسار در کنار تنباکوی کاشان شهرت بسیار دارند.
شهرک صنعتی خوانسار
شهرک صنعتی خوانسار در کیلومتر ۵ جاده گلپایگان خوانسار احداث شده است. مساحت کل این شهرک ۶۹ هکتار است که به صورت کامل وارد فاز اجرایی شده است. فاصله این شهرک تا مرکز استان، ۱۶۲ کیلومتر می‌باشد. در این مجموعه ۲۷ شرکت واقع شده است که در مجموع برای ۳۲۸ نفر شغل ایجاد شده است.
مشاهیر خوانسار
- ملاحیدر خوانساری:
ملاحیدربن محمدخوانساری از حکما و فضلای قرن یازدهم و شاگرد دوره اول میرداماد در اصفهان بوده است. ایشان استاد آقاحسین خوانساری و محقق بزرگ سبزواری است از ایشان ۲ اثر به نام‌های «زبده التصانیف» و «معین الاعیان» بجای مانده است.
- سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر):
از شاگردان محمدباقر مجلسی و آقا جمال خوانساری بود و عمده دروس خود را در نزد دایی خود ملاحسین جبلانی لبنانی که از عالمان مشهور دوره صفویه بود آموخت و درجه اجتهاد کسب کرد.
- آقا حسین خوانساری: (تولد ۱۰۱۶، وفات ۱۰۹۹ قمری)،
وی در عهد سلطان سلیمان صفوی از علماء طراز اول بوده است.
- آقا جمال خوانساری: (زمان تولد مشخص نیست، وفات ۱۱۲۲ قمری)
فرزند آقا حسین خوانساری از علمای عهد صفویه بود.
- سید محمدتقی غضنفری خوانساری: (تولد ۱۲۶۵، وفات ۱۳۵۰ شمسی)،
از مراجع زمان خود بود. مؤسس و اقامه کننده نماز جمعه در خوانسار، وی از اولین کسانیست که در دوره معاصر نماز جمعه بپا داشته است.
- سید محمدتقی خوانساری: (تولد ۱۲۶۷، وفات ۱۳۳۱ شمسی)،
از مراجع تقلید شیعه، او نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری حوزه علمیه قم ایفا کرد.
- سید احمد خوانساری:(تولد ۱۲۷۱، وفات ۱۳۶۳ شمسی)،
از مراجع تقلید شیعه، مؤلف کتاب جامع المدارک
- سید علی علوی خوانساری مجتهد و دارای مرجعیت در منطقه در زمان میرزای شیرازی
- سید حسین علوی خوانساری (تولد ۱۲۷۸، وفات۱۳۶۸)
فقیه و محدث، همت بر ترمیم حوزهٔ مریم بیگم گماشت و از معدود افرادی که نایل به کسب اجازهٔ اجتهاد از ضیاءالدین عراقی شد، در ملاقاتی مدرس افغانی مدعی شده بود تنها خودم و این شخص را در ادبیات عرب قبول دارم
- سید مصطفی صفایی خوانساری: (تولد ۱۲۸۱، وفات ۱۳۷۱ شمسی)،
بخشی از آثار اجتماعی ایشان عبارت است از: بازسازی مسجد بزرگ محله پایتخت خوانسار، بازسازی مساجد و برخی مدارس خوانسار.
- محمدعلی ابن‌الرضا: :(تولد ۱۲۹۳، وفات ۱۳۸۹ شمسی)،
از فقهای شیعه و از شاگردان عبدالکریم حائری و سید محمدتقی خوانساری بود.
- سید محمدمهدی غضنفری :(تولد ۱۲۹۶، وفات ۱۳۸۲ شمسی)،
از فقهای شیعه و از شاگردان سید محمدتقی خوانساری و سید حسین طباطبایی بروجردی بود. وی سالها امام جمعه خوانسار و ریاست عالیه مدرسه علمیه میرباقری خوانسار را بعهده داشت.
- حسین انصاریان: (تولد ۱۳۲۳ شمسی، افراد زنده)، مؤلف و استاد حوزه علمیه قم.
- زلالی خوانساری: از شعرای اواخر سده دهم است که در سرودن شعر و بخصوص مثنوی استاد بوده است.
- اسماعیل ادیب خوانساری: (تولد ۱۲۸۰، وفات ۱۳۶۱ شمسی)، استاد موسیقی. او در سال ۱۳۱۹ وقتی برای نخستین بار در ایران رادیو ملی تأسیس شد، به عنوان نخستین خواننده مرد به رادیوی ملی ایران دعوت شد.
- محمود محمودی خوانساری: (تولد ۱۳۱۳، وفات ۱۳۶۶ شمسی) از شاگردان به نام ابوالحسن صبا بود.
- عباسعلی ظریف خوانساری پدر محمدجواد ظریف، از شاعران بنام شهرستان خوانسار.
- یدالله کابلی خوانساری: (تولد ۱۳۲۸ شمسی، افراد زنده)، شکسته نویس و خوشنویس معروف معاصر ایران.
- اسماعیل سعادت: (تولد ۱۳۰۴ شمسی، افراد زنده)، نویسنده و مترجم، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مدیر گروه دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
- یوسف بخشی خوانساری: (تولد ۱۲۹۸، وفات ۱۳۵۸ شمسی)، شهرت او به خاطر سرودن اشعاری به گویش محلی خوانساری می‌باشد. وی همچنین دارای اشعاری به زبان فارسی نیز می‌باشد.
- عزت شاهی (عزت‌الله مطهری): (تولد ۱۳۲۵، افراد زنده)، او دفتر هواپیمایی اسرائیل (ال عال) را در زمان حکومت پهلوی منفجر کرد و پس از دستگیری به ۱۵ سال حبس محکوم شد.
- علی شجاعی: (تولد ۱۳۳۲ شمسی، افراد زنده)، بازیکن سابق تیم ملی فوتبال ایران و باشگاه‌های سپاهان اصفهان و ذوب‌آهن اصفهان)
- آوریل داوودی از رهبران به نام مذهبی دین یهود بوده است.
آموزش و آموزش عالی
مراکز آموزش عالی خوانسار شامل دانشگاه آزاد اسلامی مرکز خوانسار، دانشکده پردیس آموزش جهاد کشاورزی شهید علایی خوانسار، دانشگاه پیام نور مرکز خوانسار، دانشگاه دولتی ریاضی و کامپیوتر خوانسار و دانشگاه فنی و حرفه‌ای دخترانه خوانسار هستند