قدمت شهر نطنز
شهر نَطَنز،از باغشهرهای تاریخی و مرکزی ایران است که در استان اصفهان و در میانه راه کاشان به اصفهان در دامنه کوهستان کرکس و در شمال غربی اردستان قرار دارد. دسترسی به شهر نطنز از طریق جاده قدیم کاشان نطنز و اصفهان نطنز و هم چنین آزادراه کاشان - نطنز- اصفهان و جاده ترانزیت تهران جنوب امکان‌پذیر است.
تقسیمات کشوری
در تقسیمات رسمی کشوری، شهرستان نطنز در حال حاضر دارای دو بخش مرکزی و بخش امامزاده، چهار شهر نطنز، طرقرود، بادرود و خالد آباد و پنج دهستان به نامهای کرکس، طرقرود، برزرود، امامزاده و خالدآباد می‌باشد.
فرمانداری شهرستان نطنز در سال ۱۳۳۶ تاسیس شده است.
-
بخش مرکزی شهرستان نطنز
- دهستان برزرود شامل برز، ابیانه، هنجن، کمجان، عبّاس آباد، چیمه رود، ولوجرد، بیدهند، فریزهند، طره، یارند،وش، حسن آباد، صالح آباد
- دهستان طرقرود شامل کشه،طار، ورگوران، مزده، نیه، گودرزن، آب سنجد
- دهستان کرکس؛ شامل روستاهایی همچون اوره، طامه، جزن، خفر، دستجرد،جاریان، ویشته، هُل آباد
-
بخش امامزاده
- دهستان امامزاده آقاعلی‌عباس؛ شامل اریسمان، سرآسیاب، عباس آباد
- دهستان خالدآباد؛ شمال روستاهای متین آباد، فمی، ده آباد
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان نطنز در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۲٬۲۳۹ نفر بوده‌است.
جغرافیا
شهرستان نطنز در حدفاصل ۳۳ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۴۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۲۵دقیقه تا ۵۲ درجه طول شرقی قرار دارد. وسعت شهرستان نطنز برابر ۳۳۹۷ کیلومتر مربع و ارتفاع شهر نطنز از دریا ۱۶۰۰ متر است.
تاریخ، مردم و فرهنگ
زبان : زبان مردم نطنز یکی از گویش‌های کهن زبانهای ایرانی است، در روستاهای نطنز و بخش‌های مختلف آن شاهد هستیم که مردم در تلفظ کلمات و بیان جملات هر کدام بنحوی کش و قوس‌های خاصی در تلفظ کلمات می‌دهند. بطور مثال: کلمه «کوی» که در فارسی قدیم بمعنای منزل و سرای یا خانه می‌بوده هر کدام از روستاهای نطنز به شیوه‌ای آنرا تلفظ نموده در ابیانه به آن «کیاً گفته می‌شود در کشه» کیه «تلفظ می‌شود و در بیتند (بیدهند)» کی ی «و در کالیجان» کویه «در چیمه» کی یه «در چیمه نام این زبان راجی می‌باشد. این تفاوت موجب شده تا هرکدام از اهالی روستاهای نطنز در صحبت با زبان ولایتی با یکدیگر به محل و روستای هم پی ببرند!
لباس: در مورد لباس مردم نطنز باید گفت که امروزه بجز ابیانه (آخرین روستای واقع در رودخانه برزرود) که بخش عمده‌ای از فرهنگ گذشته خود را هنوز حفظ داشته، دیگر نقاط به صورت معمول بوده، البته بغیر از لباس از دیگر نکات که هنوز در ابیانه حفظ مانده خانه‌ها با در و پنجره‌های قدیمی آن است، بطورکلی مردم ابیانه بنا به هر عللی تا امروز در حفظ آنچه که مربوط به فرهنگ گذشته‌است.
صنایع دستی: یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز چینی آن است که هنوز بروش دستی تولید می‌گردد، همچنین یکی دیگر از مشاغل گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست، که هنوز بعضی از این دستگاه‌های قدیمی موجود می‌باشد. ریسندگی و قالی بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی قالی بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و تولیدات آن به بازار فرش کاشان گسیل می‌گردد، شیلونگری یکی از کارهای قدیمی موجود در بازار نطنز بوده. بازار شهر نطنز شامل دو قسمت می‌باشد که محله قدیمی آن که به پشت بازار معروف است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده، که در آن آهنگری، شیلونگری (قفل‌سازی)، نجاری و خراطی از کارهای متداول آن عصر بوده، که تا چند سالی پیش پیرمردهای بازمانده از آن دوران هم چنان در آن کار می‌کردند.
مراسم ها
آیین ها و مراسم های مختلفی در نطنز برگزار می‌شود که از قدمت بالایی برخوردار است که از جمله آنها میتوان به پنجشنبه بازار سنتی نطنز،شب برات، نخل گردانی، تعزیه خوانی، حلیم پزان، جل جلانی، بالا بردن چادر تکایا، جاروکشی اول محرم و... اشاره کرد.
کشاورزی
صیفی‌جات و میوه‌های درختی از محصولات کشاورزی نطنز است. از گذشته دیر مردمان نطنز در باغ داری و پرورش گل شهرت داشتند، گلابی نطنز یکی از تحفه‌های آن دیار است که مرغوب‌ترین نوع آن گلابی طامه است. ابریشم کشی یا نوغان یکی از کارهای موجود در نطنز می‌بود، تأسیس اداره نوغان نطنز مربوط به سال ۱۳۱۲ شمسی است و تخم نوغان استان اصفهان و چند استان مرکزی و جنوبی کشور را تامین می کند.. همچنین وجود بزرگترین باغ به کشور در نطنز تولید این محصول را به حد بالا رسانده است و کاشت و تولید زعفران در نطنز در حدی است که رتبه نخست تولید زعفران استان را به خودش اختصاص داهد است. در بخش کویری امامزاده محصولات صیفی و انار به عمل می‌آید، که تحت نام گرمک و طالبی آقا علی عباس و انار نادری بادرود شناخته می‌شود. هرساله جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره انار در بخش امامزاده برگزار می‌شود. امروزه بیشترین سهم تولیدات کشاورزی شهرستان نطنز گلابی، به، زعفران و انار است.
جاذبه های تاریخی و گردشگری
روستای ابیانه: این روستا از روستاهای تاریخی برتر کشور است که در ۳۹ کیلومتری مرکز شهرستان نطنز قرار دارد.
مجموعه تاریخی افوشته:در محله ای به این نام در نطنز قرار دارد آثار تاریخی زیادی از جمله بقعه سید واقف،بقعه میرسید، آب انبار، شربتخانه، حمام، خانه سورگاه،مسجد جامع، حسینیه و... دارد.
منطقه باستانی اریسمان: ۱۳ کیلومتر دورتر از مرکز شهر نطنز و در منطقه‌ای به نام «اریسمان» قرار دارد.
آتشکده: این آتشکده از بناهای عهد ساسانی است که در کنار مسجد جامع نطنز قرار دارد.
امامزاده آقاعلی عباس و شاهزاده محمد: از فرزندان بلافصل موسی بن جعفر است که آرامگاهشان در نزدیکی شهر بادرود، قرار دارد.
امامزاده سلطان حسین (ع) که در ۱۳ کیلومتری شهر نطنز واقع شده است. این امامزاده بزرگوار فرزند امام هادی علیه اسلام و عموی امام زمان (عج) هستند.
مسجد جمعه (جامع): مسجد جمعه یا مسجد جامع نطنز مجموعه‌ای از چندین بنا است که این بناها در دوران الجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان به ترتیب زیر ساخته شده‌است: - مسجد بین سالهای ۷۰۴ تا ۷۰۹ هجری. - بقعه شیخ عبدالصمد به سال ۷۰۷ هجری. - ایوان جلوخان خانقاه در سال ۷۱۶ و ۸۱۷ هجری. - مناره که تاریخ پایان بنای آن سال ۷۲۵ هجری نوشته شده‌است.
بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی: بنای این بقعه با مسجد جمعه چنان مربوط و متصل است که به نظر می‌رسد مقارن یکدیگر یعنی در سال ۷۰۷ هجری ساخته شده‌اند.
رباط شاه عباس: این رباط در عهد شاه عباس اول توسط امیر ابوالمعالی برزرودی یکی از امرای مقرب دربار (وزیر حضور و مجلس نویس شاه) ساخته شده است.
شکارگاه عباس‌آباد:شکارگاه عباس‌آباد و بنایی که به این منظور در محدوده شکارگاه ساخته شده‌است در محلی به نام «عباس‌آباد» و در حاشیه جاده قدیم کاشان - نطنز قرار دارد، فاصله این محل تا شهر نطنز کمتر از ۱۰ کیلومتر است.
قلعه وشاق: قلعه وشاق برفراز یکی از ارتفاعات مشرف به روستای «اوره» قرار دارد و موقعیت آن طوری است که دسترسی به بنای اصلی قلعه به سادگی میسر نیست. براساس شواهد و اسناد موجود، قلعه وشاق و بناهای پائین قلعه که به دره‌ای موسوم به «روباه» ختم می‌شود، در سده هشتم هجری از جمله اماکن معمور و مسکون بوده‌است.
گنبد باز:گنبدی است بر قله کوهی کم ارتفاع مشرف به شهر نطنز.
قلعه طرق قلعه طرق مربوط به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان نطنز، روستای طرق واقع شده است
در باغشهر تاریخی نطنز آثار تاریخی متعددی وجود دارد از جمله: مسجد جامع و بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی، آتشکده ساسانی، مجموعه آب انبارهای تاریخی در محلات نطنز، مسجد کوی میر، مسجد جامع و حسینیه و درختان چنار تاریخی سرشک، بقعه سید واقف، بقعه میرسید، حمام افوشته، شربتخانه سید واقف، مسجد جامع افوشته، حسینه افوشته، حسینیه مرکز شهر و سنگآب‌های آن، آسیاب‌های سرشک، سرابان و پمه، مسجد خواجه، کاروانسرای میر ابوالمعالی (قلعه کوهاب)، گنبدباز و قلعه وشاق
آتشکده
این آتشکده بنایی از دوره ساسانی است که در حوالی مسجد جمعه (جامع) و در میان باغی قرار دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین به ۲ متر می‌رسد. آثار کمی از این بنا که شباهت بسیار کاملی به بناهای دوران ساسانی دارد، شامل چهارستون از هفت ستون اولیه و یک اتاق از چهار اتاق آن بجا مانده و بقیه فروریخته‌است. دو تاقچه از چهار تاقچه‌ای که سطح مربع بنا را به تاق فوقانی گنبد متصل می‌کند هنوز باقی است. ابعاد هر یک از اضلاع خارجی بنا ۳۵ /۱۱ متر بود، و ضلع داخل بنا ۷ متر طول درد. دهانه هر تاق ۵/۶۹ متر است. اصل بنا با سنگ لاشه و پوششی از گچ ساخته شده‌است.
گنبد باز
گنبدی است بر قله کوهی کم ارتفاع مشرف به شهر. در کتاب تاریخ زندگانی شاه عباس اول دربارهٔ چگونگی ساخت این گنبد چنین آمده‌است: «شاه عباس اول اغلب تمرینات لشکری خود را در دشتی بین نطنز و اردستان انجام مححی‌داد و شکارگاه‌هایی نیز در این حوالی بود ودر این شکارها، بازهای جنگی و شکاری شرکت داشتند، در سال ۱۰۰۱ هجری قمری که شاه عباس به اردستان و نطنز رفته بود، یکی از بازها که مورد توجه شاه بود و به» بازلوند «شهرت داشت در جنگ با عقابی زخمی شد و پس از چندی مرد و موجب ملال خاطر شهریار سرافراز گشت… و در حین توجه، اشاره علیه براین موجب صادر گشت که حکومت پناه» نجم الدین محمود بیک «حاکم نطنز در مقامی مرتفع عمارت عالیه‌ای جهت دفن» بازلوند «طرح اندازد… و جناب حکومت پناه اطاعت حکم نمود و برقله کوهی رفیع (در همان مکان که عقاب، باز را صید کرده بود) گنبدی عالی طرح افکند و در عرض اندک زمان به اهتمام او به اتمام رسید… و اگر کسی ملاحظه آن عالی بنا بنماید، می‌داند که چه زحمت در اتمام آن بنا رفته و چه مبلغ زر در آنجا خرج شده… و مصالح آن تمامی از شهر نطنز برقله آن کوه که یک فرسنگ است به پشت آدمی برده‌اند…»
بافت تاریخی سرشک (مسجد جامع، آسیاب، حسینیه، درختان کهن)
مسجد جامع سرشک یکی از معماری‌های موجود در بافت تاریخی سرشک است. قدمت این بنا و بافت مجاور آن به دوره ایلخانان بر می‌گردد. مسجد شامل گنبدی آجری است که بر فراز شبستان اصلی مسجد واقع شده است. در اطراف مسجد دو دالان وجود دارد که بر فراز هر یک یک شبستان کوچک قرار گرفته است، که از هر طرف با پنجره‌های مشبک آجری به کوچه‌های مجاور منتهی می‌گردد. مسجد شامل یک حیاط مربعی شکل است که از یک طرف به شبستان اصلی، از یک طرف به ایوان بلندی که فضای کف آن شامل یک سکو است، همچنین از یک طرف به یک راهرو و از سمت دیگر به ساختمان اصلی مسجد مشرف می‌باشد. ساختمان اصلی نیز بنایی آجری است و طاق آن به صورت سنتی دوار (ضربی) بوده و نمایی خاص به این بنا بخشیده است. از دیگر مزایای بنا میتوان به زیر زمینی اشاره کرد که زیر شبستان اصلی قرار دارد و دارای دو درب کوچک است که معمولاً از قدیم‌الایام تا چند سال پیش، از آن برای برگزاری نماز و مراسمات مذهبی در فصول سرما استفاده می‌کردند. از دیگر خصوصیات معماری این بنا میتوان به دو جداره بودن کف و دیواره‌های مسجد اشاره کرد. به نظر می‌رسد، با توجه به سردسیر بودن منطقه و قرار گرفتن مسجد در نزدیکی نهر آب قنات بهاالدین، چنین تدبیری برای ساخت بنا و جلوگیری از نفوذ آب و سرما اندیشیده شده است که جای تأمل بیشتری دارد. قرار گرفتن این بنا در کنار دیگر آثار تاریخی هم چون حسینیه و آسیاب موجب شده تا این بافت تاریخی به عنوان یکی از مرکز محله‌های گردشگری شهستان نطنز شناخته شود و در صورت موجود بودن اعتبارات، فعالیت‌های مرمتی بر این بافت نیز متمرکز تر شود. همچنین درختان چنار کهنسالی در این بافت موجود است که دارای قدمت زیادی بوده و هم اکنون نیز جلوه زیبایی به پیرامون مسجد بخشیده است. اما مسئله‌ای که وجود دارد، عدم رعایت ساخت و سازها در حریم این بافت تاریخی است که بار مسئولیتی آن بر دوش شهرداری است که مجوز ساخت ساختمانهایی را می‌دهد که نه از نظر طبقات و نه از نظر نما و نوع ساخت، شباهتی به این بافت دارد.
امامزادگان نطنز
از قدیم الایام به دلیل کثرت وجود امامزادگان در شهرستان و شهر نطنز، آن را به نام سرزمین اولیاءالله می‌دانستند. امامزادگان متعددی در شهرستان نطنز است که تعدادی از ان‌ها در شهر نطنز واقع شده‌اند که عبارتند از: امامزاده گروه آباد واقع در روستای اوره، امامزاده شاهزاده عبدالله، فرزند امام علی علیه السلام و به روایتی همراه با ۱۳۷ تن از یارانش واقع در محله باغستان امامزاده رقیه خاتون، فرزند موسی کاظم واقع در نزدیکی محله مزرعه خطیر امامزاده سید محمد بن محسن بن زین العابدین واقع در محله سرشک امامزادگان یحیی و طاهر، واقع در محله مزیدآباد امامزاده زین الدین، واقع در محله بامیر امامزاده سید محمد، واقع در محله وشوشاد امامزاده سید مراد، واقع در نزدیکی محلات ریسه و کندز
مشاهیر
مشاهیر شهرستان نطنز به لحاظ قدمت تاریخی و توجهی که به ادب و فرهنگ داشته‌اند مهد تمدن پرورش بزرگانی بوده که اسامی تعدادی از آنها به شرح زیر است:
- یکی از مهمترین آثار علمی بجای مانده از گذشته دور، مجموعه بیست شش جلدی دایرةالمعارف نطنز می‌باشد، که متأسفانه از این مجموعه، تنها سه جلد آخر آن در ایران موجود می‌باشد و بنا به اطلاعات موثق، بیست و سه جلد آن در زمان انقلاب مشروطه از ایران خارج گردیده و در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود و تاکنون رونمایی نگردیده است. شایان ذکر است بعلت تعدد نویسندگان این مجموعه، متأسفانه اطلاعات دقیقی از نویسندگان این اثر ارزشمند علمی و تاریخی در دسترس نیست.
- بدیع الزمان ابو عبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد نطنزی معروف به ادیب نطنزی متوفی به سال ۴۹۹ ه.ق صاحب المرقاه و دستور اللغه العربیه
- ابوالفتح محمد بن علی نطنزی از ادبای قرن پنجم هجری قمری
- شمس نطنزی از شعرای بنام دوره مغول
- نورالدین عبدالصمد بن علی اصفهانی نطنزی ملقب به شیخ عبدالصمد از عرفای قرن هفتم هجری قمری که دارای بقعه‌ای تاریخی جنب مسجد جامع نطنز است که مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.
- معین الدین نطنزی صاحب منتخب التواریخ معینی در تاریخ بلوک شبانکاره و زندگی‌نامه اسکندر میرزا مورخ دوره تیموریان
- مولانا سعدالدین نطنزی شاعر سده هفتم هجری قمری
- سید حسن بن حسین الحسینی نطنزی عارف سده نهم هجری قمری
- امیر سید حسین نصیبی نوربخشی نطنزی شاعر سده دهم
- امیر بیک نطنزی معروف به خواجه امیر بیک مهردار که مهردار که شاه طهماسب بوده است.
- خواجه امیر بیک از امرای معروف دوره شاه طهماسب
- امیر ابوتراب نطنزی مستوفی دربار شاه طهماسب
- خواجه قاسم بیگ مستوفی دوره شاه طهماسب
- محمود بن هدایت الله افوشته‌ای نطنزی صاحب نقاوةالآثار فی ذکر الاخبار مورخ دوره صفویه
- میرزا سلمان حسابی نطنزی صاحب اوصاف البلاد وشرح دیباچه گلستان نویسنده شاعر و موسیقیدان قرن دهم
- مولانا افضل دوتاری نطنزی از موسیقیدانان قرن دهم هجری قمری اهل دوره نطنز
- ملااوجی نطنزی صاحب دیوان اشعار از شعرای دوره صفویه
- سید حسن زینتی شاعر دوره صفویه
- زاجری نطنزی و میرزا زین نطنزی از شعرای دوره صفویه
- میرزا ابوالمعالی برزرودی نطنزی وزیر حضور شاه عباس اول
- درویش محمد بن شیخ حسن نطنزی از روحانیون بنام وجد مادری علامه مجلسی
- شیخ حسن عاملی نطنزی از روحانیون معروف دوره صفویه
- علامه ملا محمدتقی مجلسی معروف به مجلسی اول که از نوادر روزگار بوده و آثار و خدمات ارزنده این علامه فقیه هنوز در اصفهان زبانزد خاص و عام می‌باشد
- حاج ملا احمد نطنزی و میرزا ابوتراب نطنزی و حاج ملا محمدحسین معروف به نطنزی کاشانی از روحانیون بنام دوره قاجاریه
- میرزا محمد فاخر مکین نطنزی و میرزا باقر نطنزی از شعرای بنام دوره صفویه
- حاج ملا محمدحسن نطنزی (قطب)، درویش غیاث الدین معلم بیدهندی نطنزی که از عرفای معروف بوده‌اند
- محمود بن صدرالدین نطنزی از استادان منبت کار که قسمت غربی گنبد خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان از آثار این استاد نطنزی می‌باشد
- محمد بن احمد نطنزی صاحب خصائص الائمه از محدثین بنام و خواجه شیخ اویسی که وزیر ولایت سبزوار بوده
- علی محمد صدرالعلما، اولین نماینده شهرستان در مجلس شورای اسلامی، مدرس و قاضی دوره معاصر متوفی به سال ۱۳۴۰ شمسی صاحب کتاب ذخیرة المعاد فی یوم المیعاد
- دکتر محمد جواد کریمی خفری ، دبیر کانون دال دانشگاه آزاد اسلامی
- فریدون پارسانژاد
- مجید شریف واقفی
- بهمن هاشمی - مجری تلویزیونی و دوبلر
- مریلا زارعی - بازیگر سینما
برگرفته از کتاب میراث فرهنگی نطنز نوشته استاد اعظم واقفی
اقتصاد
مردم نطنز از قدیم الایام انسان های مقتصدی بوده اند. هم اکنون اقتصاد شهر نطنز متکی به دو شهرک صنعتی، کشاورزی و صنعت گردشگری است. در حوزه کشاورزی در آمد مردم از طریق تولید محصولات باغی از جمله گلابی، به، گردو، انار و... و همچنین تولید زعفران است. باغشهر تاریخی نطنز به دلیل اینکه آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری طبیعی زیادی دارد، پذیرای گردشگران بسیاری است که به واسطه حضور گردشگران، مشاغل مختلفی رونق گرفته است.
واحدهای اقامتی
هتل سرابان، هتل شاهین و هتل سه ستاره قصر جهان از جمله هتل های داخل شهر نطنز است . اقامتگاه های بوم گردی و سنتی از جمله خانه تاریخی توسلیان و اقامتگاه جواهر که در نزدیکی مسجد جامع نطنز واقع شده اند.
نظنز - شهرستان نظنز - دیدنی های نظنز