گلاب و تاریخچه گل محمدی
گلاب (به ضم گاف) عرقی است که از گل به خصوصی به نام گل محمدی و یا گل گلاب می گیرند. به دلیل تقاضای بیشتر صنعت عطر سازی برای روغن گل، گلاب محصول جانبی نسبتا ارزان قیمتی حساب می شود. گلاب دارای طعم و بوی متمایزی است و در بعضی غذاهای کشورهای آسیایی استفاده می شود. در ایران در بستنی، چای و شیرینی ها مورد استفاده زیادی دارد. گلاب برای اولین بار در ایران قدیم از تقطیر گل رز به دست آمد.
گلاب معروفترین نوع عرقیات گلاب است که از گل سرخ گرفته می شود. گفته می شود که حضرت محمد (ص) از عطر این گل استفاده می نمودند و به همین دلیل گل سرخ را با نام گل محمدی نیز می شناسند. سطح زیر کشت گل سرخ در کاشان به بیش از 3000 هکتار می رسد و سالانه حدود 4250 کیلو گل از آن حاصل می شود. فصل برداشت گل محمدی در کاشان ماه اردیبشهت است که در این زمان بسیاری از مردم نقاط دیگر برای گردش و دیدار از باغستانهای گل و صنایع عرقیات گیری به کاشان می آیند. حدود (95 %) از گلهای چیده شده از باغهای گل سرخ به مصرف تولید گلاب می رسد و بیشتر این محصولات را در کارخانه های صنعتی به مصرف رسانده می شود. بطور کلی حدود 7 میلیون لیتر انواع گلاب سالانه تولید می شود که از این میزان (40 %) به مصرف داخلی و (60 %) به خارج ازکشور صادر می شود. امارات عربی متحده، کویت و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس عمده ترین مقصد صادرات گلاب می باشند. گلاب درانواع مختلف که عبارتند ازگلاب دوآتشه، گلاب ممتاز، گلاب اعلا، گلاب یک ویک وگلابهای معمولی دوکیلویی، سه کیلویی و… تولید می شود. گلاب دوآتشه از عرق کشی دوباره گلاب معمولی حاصل می شود که کیفیت عالی دارد. گلاب ازنظرخواص گرم بوده و براساس طب قدیم دارای خاصیت شفابخشی می باشد، گلاب برای تقویت اعصاب و قلب بسیار سودمند است. از گلاب بعنوان معطرکننده، انواع شیرینی و حلوا استفاده می شود. همچنین برای خوشبو کردن مجالس وشستشوی اماکن متبرکه بکار میرود بطوری که ازگلاب ناب هرسال در موسم حج برای شستشوی خانه کعبه و ضریح مطهر امامزادگان استفاده می شود و رایحه دل انگیز عطر گل محمدی خوشبو کننده لباسها و سجاده ها نیز می باشد. علاوه بر گلاب که از عصاره گل سرخ تهیه می شود، انواع عرقیات دیگر از جمله نسترن، بیدمشک، نعنا، کاسنی، شاتره، بهار نارنج وغیره نیز در کاشان تولید می شود تاریخچه گل محمدی تاریخ پرورش گل محمدی و تولید گلاب در قمصر گل محمدی از هر حیث گونه ای متعلق به ایران است. در تعیین محدوده مکانی و زمانی ایجاد و توسعه این کشت و گلابگیری در ایران و در گشته می توان گفت: تولید و کاربرد این محصول از زمانهای دور و قبل از اسلام و در اقصی نقاط کشور رواج داشته است. به نحوی که گل و گیاهان گل دار، چه خوراکی و چه دارویی همواره بخش بزرگی از پزشکی بومی ایران بوده است. سنگ نگاره های ستبر تخت جمشید نمادی گویا از فرهنگ نام آشنای مهرورزی و دوست داشتن گل و گیاه بر سینه دارد. در این بارهکتاب جامع قانون در طب از شیخ الرئیس ابوعلی سینا بازگو کننده نکات ارزنده ای است. این کتاب که حدود 1000 سال قبل نوشته شده است (370-428 ه. ق. ) در مجلدهای مختلف آن مکررا جهت درمان امراض مختلف بر استعمال گل خشک یا گلاب و حتی دیگر عرقیات تاکید شده است. طبق نظر عموم متخصصان، قمصر خاستگاه دیرین گل و گلاب است. درباره سابقه تاریخی این محصول در قمصر، به علت محیط ناآرام آن، سابقه ای طولانی در دست نیست. اما بر اساس یک دیدگاه در عصر ملک شاه سلجوقی که مسجد میان ده قمصر ساخته می شد و از محراب گچبری آن هنوز بخش عمده ای پابرجاست، نماینده یکی از اتابکان روم شرقی از دامنه های کوه اسبی قمصر مقداری گل سرخ خودرو با خود به شهر دمشق که آن روزها داماسکوس خوانده می شد می برد و در آنجا پرورش داده می شد. دلیل این ادعا در حال حاضر اطلاق نام داماسک رز یا رزاداماسنا در فرهنگ لاتین و در زبان کشورهای انگلیسی زبان به گل سرخ ایران می باشد. نکته قابل توجه در این زمینه تامل در شیوه گلابگیری در قمصر است. زیرا اگرچه تقطیر و تولید عرقیات در ایران قدمتی بس طولانی دارد، فلسفه بکارگیری دستگاه های سنتی گلابگیری قمصر بیانگر پویشی جدید در این صنعت، تولید محصول در حجم زیاد و با هدف تجاری است. در حالی که قبل از آن با دستگاههای تقطیر تنها مقدار محدودی برای درمان تولید می شده است.
شکسپیر و همچنین شاعر انگلیسی، توماس ریورز، در آثار خود از گل محمدی نام برده‌اند.
گفته می‌شود گل محمدی در قرن سیزدهم توسط جنگجویی به نام رابرت دی بری، از سوریه به اروپا برده شد.
مواد مؤثر
کمپفرول، کوئرستین، ژرانیول، اوژنول، سیترونئول، میرسن، نرول، فنیل اتیل الکل، نونا دکان، نونادکن، ایکوزان، تریکوزان، ژرانیل استات و کربوکسیلیک اسید.