تاریخچه شهرفریدن
شهرستان فِرِیْدَنْ یکی از شهرستانهای استان اصفهان در مرکز ایران است. مرکز این شهرستان شهر داران است. جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵ برابر ۸۱٬۶۲۲ نفر گزارش شده‌است.
در سال 1325 هجری شمسی، داران از شهرستان شهرکرد منفک و همراه بخش آخوره (فریدونشهر) تشکیل شهرستان جدیدی به نام فریدن را میدهد.
فِرِیْدَنْ یکی از مناطق جغرافیایی تاریخی و فرهنگی ایران است که در غرب استان اصفهان قرار دارد.
منطقهٔ فریدن امروزه شامل شهرستان: فریدونشهر، چادگان، بوئین و میاندشت و فریدن می‌شود
منطقه فریدن از شمال به شهرستان خوانسار، از جنوب به استان چهارمحال و بختیاری، از شرق به شهرستان تیران و کرون و از غرب به استان لرستان محدود می‌شود.
مهمترین محصول کشاورزی این شهرستان سیب زمینی است که از دیرباز کشت می شده و در ایران به تولید این محصول شهرت دارد.
تقسیمات کشوری
- بخش مرکزی شهرستان فریدن
منطقه فریدن ناحیه‌ای است کوهستانی که در رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد.
اقلیم
هوای بسیار سرد و خشک زمستانی و خنک و مطبوع تابستانی یکی از ویژگی‌های بارز منطقه فریدن است.
منطقه فریدن، سرچشمه نعمت اصفهان است زیرا منبع زاینده رود در آنجاست (با این وجود این منطقه هم چنان جز مناطق محروم ایران است). هم چنین در منطقه فریدن مراتع و شکارگاه‌هایی وجود دارد که حیوانات وحشی در کوه‌های آن یافت می‌شود.
زمین‌شناسی
در منطقه داران آهک‌های خاکزی نازک لایه که اندکی بلورین شده‌اند به‌طور دگرشیب بر روی دگرگونی‌ها قرار گرفته‌اند. لایه‌هایی از شیل ماسه ای و میکرو کنگلومرای خاکستری یا سبزرنگ تیره در بین آنها دیده می‌شود. در شمال داران ضخامت کنگلومرای قاعده پرمین به ۳۵۰ تا ۴۰۰ متر می‌رسد. در واقع بستر پی سنگ آهک‌های پرمین از شرق به طرف باختر به تدریج زیاد شده به طوری که از چند متر در شمال به چند صد متر در شمال غربی داران بالغ می‌گرد.
وجه تسمیه
منطقه‌ای که اکنون فریدن نامیده می‌شود در طول تاریخ به نام‌های: پاراتاکن، پارتاکن، پرتکین، پاراتاکین، پرکان، پاره تاکن، پریتکان، پریتاکن، فریدون، فریدین و در نهایت فریدن نامیده شده‌است. نام باستانی فریدن در زمان‌های قدیم پریتکان بوده و یکی از آبادترین نقاط مرکزی ایران محسوب می‌شده‌است. در نقشه ایران باستان (دورهٔ هخامنشیان) نیز فریدن «پرتیکان» نام داشته‌است. و یکی از مراکز مهم اقتصادی و ارتباطی ایران باستان بوده‌است. هرودوت می‌گوید: «مادها به شش قبیله تقسیم می‌شدند: بوسیان، پاراتاکنیان، استروخانیان، ایرانتیان، بودیان و مغ‌ها؛ قبل از آن که مادها به قدرت برسند و بر اریکهٔ قدرت بنشینند، در مقابل دولت آشور اتحادیه‌ای از قبایل را تشکیل داده بودند. این اتحادیه از شش قبیله تشکیل می‌شد که یکی از آنها قبیلهٔ «پارتاکن» بودند که در حوالی فریدن امروزی زندگی می‌کردند. نام فریدن منسوب است به فریدون، که در زمان کاوهٔ آهنگر، کاوه، ضحاک را متواری کرد و فریدون شاه شد.
تاریخچه شهر فریئن
منطقه فریدن سرزمین کاوهٔ آهنگر و زادگاه ابومسلم خراسانی است
کاوه در روستای مشهدکاوه از توابع شهرستان چادگان به خاک سپرده شده‌است و همچنین مجسمه‌ای از او در میدان ورودی شهر داران مرکز شهرستان فریدن قرار دارد در حالی که درفش کاویانی؛ اولین پرچم ایران را در دستانش برافراشته است.
در هنگام مهاجرت اقوام آریایی به ایران گروهی از اقوام ماد به نام پارتاکن به این مناطق کوچ کرده وساکن شدند و نام طایفه خود را به این سرزمین دادند.
منطقه فریدن در زمان هخامنشی و اشکانی و ساسانی جزو مناطق آباد ایران بود
بعد ازفتح ایران توسط اعراب وخلفای راشدین،اموی،عباسی،فریدن جزو مناطق ییلاقی دامداران وعشایر ایرانی یعنی قوم لر بود.در اواخر دوره ی اموی ابومسلم خراسانی که فریدنی اصل بود ودر خراسان ساکن بود دست به شورش زد و حکومت اموی را ساقط و خلافت عباسی را جایگزین آنان کرد.
در زمان حکومت های زیاری،ال بویه،سلجوقی و خوارزمشاهی جزو متصرفات این حکومت ها بود،
فریدن در زمان حمله ی مغول ها غارت و ویران شد و این مناطق برای زمانی خیمه گاه سپاهیان مغول شد.البته این ویرانی بعدها توسط اتابکان لر بزرگ که مناطق وسیعی مانند استان چهارمحال وبختیاری خوزستان،کهگیلویه وبویر احمد،فریدن،بخش هایی از لرستان و اصفهان در تحت تسلط خود داشتند،وعلاقه فراوانی به آبادانی و پیشرفت مناطق تحت سلطه خود داشتند. بازسازی شد و رونق دوباره به فریدن بازگشت.
به هنگام زمامداری سلسه های تیموری،آق قوینلو و قراقوینلو اوضاع فریدن دوباره آشفته شد.
در زمان پادشاهی شاه تهماسب صفوی دوباره امنیت وآرامش به فریدن بازگشت. به هنگام پادشاهی شاه عباس اقوام ترک، ارمنی، گرجی به منطقه فریدن تبعید شدند. در زمان حکومت شاه عباس فریدن جزو مناطق تحت تسلط والیان بختیاری قرار گرفت.بعد از فتح اصفهان توسط محمود افغان در زمان پادشاهی شاه سلطان حسین، فریدن تا آخرین نواحی مورد هجوم قرار گرفت که البته این امر مقطعی بود و بعد از شکست لشکر سی هزاری سپاه محمود افغان و کشته شدن بیست و هفت هزار افغانی،و زنده ماندن فقط سه هزار نفر از سی هزار نفر در نبرد با بختیاریها در استان چهار محال وبختیاری، افغان‌ها از فریدن عقب‌نشینی کردننددر اوایل حکومت نادرشاه افشار، علیمرادخان بختیاری شورش کرد وچندین بار سپاه نادرشاه را شکست داد و منطقه فریدن هم در اثر این شورش دست‌خوش تغیرات و غارت وکشتار شد.
بعد از قتل نادرشاه افشار در خراسان، علیمردان خان چهارلنگ که از سردارن سپاه نادرشاه بود توانست فریدن، خوانسار، گلپایگان، بختیاری، لرستان وخوزستان رابه تصرف درآورد وبعد از مدتی اصفهان را نیز باکمک کریم خان زند فتح کرد، و شاه اسماعیل سوم را بر سر کار آورد خودش نائیب السلطنه شاه اسماعیل سوم وکریم خان سردار سپاه شد. علیمردان خان فارس و مناطق سواحل خلیج فارس و عمان و بحرین را هم به تصرف خود درآورد ولی با کریم خان زند دچار اختلاف شد وچندین نبرد با کریم خان در گوهرنگ، کرمانشاه، نهاوند انجام داد، ولی در آخر در دربند ازنا در استان لرستان توسط یکی از سرداران کریم خان در هنگام ورود به چادر آن سردار ترور شد وسلطنت کوتاه علیمردان خان بر ایران به پایان رسیدو مناطق گرجی و ارمنی نشین فریدن در همین زمان توسط سپاه زند مورد حمله و قتل و غارت قرار گرفت بعد از کشته شدن علیمردان خان فرزند او حیدرخان به مبارزه با حکومت زندیه پرداخت ولی در آخر تسلیم شد و در شیراز در دربار کریم خان زند تا زمان مرگ کریم خان گروگان بود وبعد مرگ کریم خان از سرداران صادق خان زند شد.
در زمان پادشاهی جعفر خان زند، آغامحمد خان قاجار بعد از تصرف اصفهان به مناطق بختیاری نشین حمله کرد که ابتدا موفقیت‌های به دست آورد ولی به ظلم و ستم پرداخت که این باعث عصبانیت بختیاریها شد وآنان به فرماندهی ابدال خان داماد علیمردان خان چهارلنگ در فریدن آغا محمد را شکست دادند و سپاهیانش روبه تهران گریختند؛ ولی در نبرد دوم آغا محمد خان که فهمیده بود توانایی مقابله با لشکر بختیاری را ندارد با حیله و وعده اطرافیان ابدال خان را از او دور کرد و ابدال خان را بعد نبردی پهلوانانه که انجام داد به قتل رساند.
دراواخر پادشاهی فتعلی شاه قاجار محمد تقی خان بختیاری که از طایفه کیان ارثی واصالتا فریدنی بود، دست به شورش زد و مالیات اصفهان و فارس را به تصرف درآورد و بهبهان، شوشتر، دزفول، و سرانجام کل استان خوزستان و استان کهگیلویه وبویر احمد و بندرهای دیلم وگناوه را در استان بوشهر وشمال استان فارس را به تصرف داورد. فتحعلی شاه که نگران شده بود با سپاهی بزرگ عازم اصفهان شد تا محمد تقی خان را سرکوب کنند ولی قبل نبرد با محمد تقی خان در اصفهان مرد. ومحمد تقی خان در زمان جانشین او محمد شاه چندین بار با حکومت قاجار در گیر شد که حکومت قاجار از این درگیری‌ها نتیجه ای نگرفت تا اینکه معتمد الدوله حاکم اصفهان شد و زمینهٔ غارت فریدن که در تصرف محمدتقی خان بود را فراهم کرد وسپس معتمد که میدانست توان مقابله با محمدتقی خان ندارد با حیله و نیرنگ پسر و برادر را گروگان گرفت محمد تقی خان که محل حکومتش در قلعه تل خوزستان بود را خود را تسلیم کرد تا فرزند و برادرش را نجات دهد و معتمد محمد تقی خان را دستگیر و روانه زندان کرد.
درزمان صدارت امیر کبیر علی میرزای فریدنی دست به آشوب و غارت زده بود که توسط چراغعلی خان زنگنه دستگیر و زندانی شد
در اوسط پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار، حسینقلی خان بختیاری که به عنوان ایلخانی بختیاری رسیده بود بنای گسترش نفوذ خود را در فریدن گذاشت ومیخواست زمین‌های بیش تری در فریدن به دست آورد که در اثر این کار او ارامنه را از خود رنجاند و آنان نیز به‌طور پنهانی به والی فارس شایت کردنند تا حسینقلی خان را برکنار کنند و همچنین ضل السطان هم که از عضمت و بزرگی وقدرت حسینقلی خان می‌ترسید و او را مانع خود حکومت خود بر نواحی تحت اختیار خود می‌دید به پادشاه قاجار شکایت کرد که حسینقلی خان دارای توان نظامی و سیاسی زیادی است اگر زود تر جلوی او را نگریم حکومت قاجار را منقرض خواهد کرد و ناصرالدین شاه که دچار ترس وهراس شده بود دستور قتل حسین قلی خان را به ظل السطان پسر خود داد که او نیز حسینقلی خان را به اصفهان دعوت کرد و او را با زهر ناجوانمردانه به قتل رساند
در زمان انقلاب مشروطه خوانین بختیاری از فریدن و چهار محال وبختیاری به یاری مشروطیت پرداختند و به فرماندهی حاج علیقلی خان سردار اسعد ابتدا شهر اصفهان و سپس تهران را فتح کردنند و محمد علی شاه را از ایران به روسیه تبعید و پسرش احمد شاه را به پادشاهی رساندند
بعد کودتای سال ۱۲۹۹ وبه قدرت رسیدن رضا شاه، اوکه از قدرت ایلات و عشایر به ویژه بختیاریها می‌ترسید به تضعیف و مبارزه پنهانی با بختیاریها پرداخت که این کار باعث عصبانیت بختیاریها و شورش آنها به فرماندهی علیمردان خان بختیاری در سال ۱۳۰۸ شد و حتی شهرکرد نیز به تصرف بختیاریها در آمد وچندین بار نیروهای رضاشاه را شکست دادند، ولی بعد چند ماه مبارزه در فریدن و چهارمحال و بختیاری علیمردان خان به علت کمبود نیرو و تجهیزات و تفرقه افکنی بعضی از خوانین بختیاری و شکست بختیاری ها در نبرد سفید دشت، دراستان چهارمحال و بختیاری،علیمردان خان به سوی فریدن حرکت کرد. و بعد از چندین روز نبرد چریکی در منطقه موگویی نشین درشهرستان فریدونشهر، علیمردان خان به سوی سردشت روانه شد. ودر آنجا نیز به مبارزه چریکی خود ادامه داد. در منطقه سردشت دزفول در استان خوزستان بود که علیمردان خان با دریافت امان نامه، تصمیم به تسلیم شدن گرفت زیرا که دیگر نیرو کافی و تجهیزات، و امیدی به پیروزی نداشت تسلیم شد و روانه زندان شد ودر سال۱۳۱۳ برخلاف امان نامه تیرباران شد.
زبان و فرهنگ
اقوام ساکن در منطقهٔ فریدن را لربختیاری، عرب، ارمنی، گُرجی، تُرک و فارس تشکیل می‌دهند. بنا به تحقیقات میدانی دونالد استیلو در ۱۹۶۴ در یازده روستای منطقه فریدن به زبان گرجی و در همین تعداد روستا به زبان ارمنی صحبت می‌شده، سابقه هر دوی این گروه‌ها به همراه ارامنه جلفا به زمان پادشاهی شاه عباس کبیر بازمی‌گردد. اما پس از تحولات گسترده در ایران در ۱۹۷۰ بیشتر ارامنه فریدن به‌طور دسته‌جمعی به شهرهای بزرگ مهاجرت کردند.
بختیاری‌های فریدن
فریدن جز مناطق ییلاقی ایل بختیاری است. بختیاری‌های فریدن بیش تر از شاخهٔ چهارلنگ. وطایفه‌های موگویی، محمود صالح و کیان ارثی هستندکه در مناطق پیشکوه وپشتکوه موگویی و دهستان های عشایر و چشمه لنگان و قعله سرخ فریدونشهر، بخش چنارود چادگان، و مناطقی از شهرستان فریدن وبوئین میاندشت ساکن هستند. بختیاریها بزرگترین قوم فریدن هستند وجمعیت آن ها از دیگر اقوام فریدن بیشتر است.و در طول تاریخ فریدن بیش‌ترین اقتدار را داشتند و از زمان صفویه تا پهلوی قدرت اصلی منطقه فریدن بودند.
گرجی‌های فریدن
ابتدا در زمان شاه عباس در «عباس‌آباد» اصفهان و پس از مدتی با تأسیس «نجف آباد» توسط «شیخ بهایی» در نجف آباد زندگی کردند. که به دستور شاه عباس عده‌ای از آنان که دارای خصال ستیزه‌جویی و جنگاوری بودند، جهت حفظ پایتخت (اصفهان) از حملات اقوام لر همچنین به دلیل آب و هوای مساعد و مزارع و شکارگاه‌های مناسب به فریدن مهاجرت کردند.
تمام گرجیانی که به فریدن رسیدند، ابتدا در فریدن، شهر افوس را بنیاد گذاردند و سپس عده‌ای از آنها شهرهای «فریدونشهر (سوپلی)» و «میاندشت (تورلی)» را بنیان نهادند.
و همچنین عده‌ای دیگر از شهر افوس جهت حفظ دین مسیحیت در «داشکسن» -که یک روستای ارمنی نشین متعصب به دین مسیحیت بود- سکنی گزیدند، و نیز عده‌ای به دلایل نامعلوم آبادی‌های «آغچه» و «بوئین» را بنا کردند.
پس از حملهٔ کریم خان زند به گرجی‌های فریدونشهر، ساکنان آن به روستاهای «سیبک»، «چقیورت» و «نهضت‌آباد» مهاجرت کردند.
جمعیت گرجی‌های فریدن حدود ۱۰۰٬۰۰۰ تن است.
ارمنی‌های فریدن
از حدود بیست روستای بنیان‌گذاری شده توسط ارامنه در فریدن، فقط روستای زرنه در شهرستان بوئین و میاندشت ارمنی نشین باقی‌مانده و همچنین چند خانوار ارمنی نیز در روستای خویگان علیا زندگی می‌کنند که تنهای روستای ایران است که دارای سه کلیسا است.
رهاورد
مهمترین سوغات منطقه فریدن سیب زمینی می‌باشد که تقریباً در کل کشور ایران و منطقهٔ خاور میانه دارای جایگاه ویژه و ممتازی است